Luật Thống kê sửa đổi,
bổ sung vừa được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới để phù hợp với bối cảnh mới.
Bà có thể nói rõ hơn về các điểm mới này, đặc biệt là để phù hợp với mô hình
chính quyền hai cấp?
Luật Thống
kê sửa đổi, bổ sung vừa được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới nhằm đáp ứng
yêu cầu phát triển mới của đất nước, đặc biệt là phù hợp với chủ trương sắp xếp
tổ chức bộ máy nhà nước, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
Luật được
xây dựng dựa trên việc rà soát kỹ lưỡng và tập trung sửa đổi, bổ sung 4 nhóm vấn
đề chính, bao gồm: (1) Nhóm các quy định liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy
nhà nước và tổ chức thống kê nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp;
(2) Nhóm các quy định liên quan đến thanh tra, kiểm tra chuyên ngành thống kê;
(3) Nhóm các quy định liên quan đến chuyên môn, nghiệp vụ thống kê phát sinh
trong thực tiễn và (4) Nhóm các quy định liên quan đến ứng dụng phương pháp thống
kê, công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động thống kê nhà nước.
Trong đó,
để đảm bảo tính đồng bộ với chủ trương của Đảng và Nhà nước về tinh gọn tổ chức
bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, Luật đã thực hiện các sửa
đổi quan trọng liên quan đến hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức thống
kê ở địa phương.
Như bà vừa chia sẻ,
việc điều chỉnh hệ thống thông tin thống kê và cơ cấu tổ chức tại địa phương được
xem là yếu tố then chốt để đồng bộ với mô hình chính quyền mới. Vậy, những sửa
đổi này được quy định như thế nào trong Luật, thưa bà?
Luật mới
được Quốc hội thông qua đã thay thế hệ thống thông tin thống kê cấp huyện bằng
hệ thống thông tin thống kê cấp xã. Điều này nhằm đảm bảo có đầy đủ thông tin
thống kê về kinh tế – xã hội phục vụ công tác quản lý điều hành kinh tế – xã hội
trên địa bàn cấp xã. Cụ thể, Điều 16 (Hệ thống thông tin thống kê cấp huyện) của
Luật Thống kê hiện hành được thay thế bằng “Điều 16. Hệ thống thông tin thống
kê cấp xã” để phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp.
Các quy định
mới cũng giúp hình thành một hệ thống thông tin thống kê nhà nước đầy đủ, thông
suốt trên – dưới, ngang – dọc từ Trung ương đến cấp xã, từ bộ, ngành đến Bộ Tài
chính và từ sở, ngành đến Thống kê tỉnh, thành phố, phục vụ quản lý, điều hành
các cấp. Hệ thống thông tin thống kê nhà nước sau khi sửa đổi bao gồm: Hệ thống
thông tin thống kê quốc gia, hệ thống thông tin thống kê bộ, ngành; Hệ thống
thông tin thống kê cấp tỉnh và Hệ thống thông tin thống kê cấp xã.
Các cụm từ
liên quan đến cấp hành chính đã được điều chỉnh, như bãi bỏ cụm từ “cấp huyện”
tại một số điều và thay cụm từ “cấp huyện” thành “cấp xã” hoặc “cấp cơ sở” tại
Điều 42.
Luật cũng
bổ sung quy định về chế độ báo cáo thống kê cấp xã (Điều 42b) để bảo đảm thu thập
thông tin thống kê phục vụ quản lý, điều hành ở cấp xã. Thẩm quyền ban hành chế
độ báo cáo thống kê cấp tỉnh, cấp xã được giao cho Bộ trưởng Bộ Tài chính. Việc
bổ sung này không làm phát sinh tăng khối lượng công việc của cấp xã do nội
dung này sẽ được cơ quan Thống kê cơ sở thực hiện.
Ngoài ra,
Luật còn có những điểm mới khác nhằm nâng cao chất lượng hoạt động thống kê.
Cụ thể, về
cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia: Luật đã bổ sung Điều 51b (Cơ sở dữ liệu thống
kê quốc gia). Việc này nhằm thể chế hóa Nghị quyết của Bộ Chính trị và Chính phủ
về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Cơ sở dữ liệu này nhằm xây dựng một nền tảng dữ liệu thống kê tập trung, thống
nhất, đồng bộ, bảo đảm thông tin chính xác, kịp thời, đồng thời khắc phục tình
trạng dữ liệu phân tán, manh mún ở nhiều bộ, ngành, địa phương, tăng cường khả
năng kết nối và chia sẻ dữ liệu.
Về hệ thống
chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, liên kết vùng: Luật
bổ sung quy định về hệ thống chỉ tiêu thống kê liên quan đến nhiều ngành, nhiều
lĩnh vực, liên kết vùng. Việc này nhằm thể chế hóa thực tiễn hoạt động thống kê
(như các bộ chỉ tiêu về phát triển bền vững, kinh tế số) và tạo cơ sở pháp lý
rõ ràng, tăng tính thống nhất, đồng bộ và khả năng so sánh thông tin.
Ngoài ra,
Luật thay thế cụm từ “Thanh tra chuyên ngành thống kê” bằng “Kiểm tra chuyên
ngành thống kê” tại Điều 8 để phù hợp với Kết luận của Bộ Chính trị về việc sắp
xếp hệ thống cơ quan thanh tra và Luật Thanh tra năm 2025.
Theo tôi,
những sửa đổi trong Luật Thống kê không chỉ nhằm bảo đảm tính thống nhất và
chuyên môn cao trong hoạt động thống kê mà còn tập trung vào việc tái cơ cấu hệ
thống tổ chức thống kê ở cấp cơ sở (cấp xã), phù hợp với mô hình chính quyền
hai cấp, đồng thời tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc ứng dụng công nghệ
thông tin và chuyển đổi số trong lĩnh vực thống kê.
Sau khi được Quốc hội
thông qua, Cục Thống kê sẽ triển khai những công việc gì tiếp theo để Luật Thống
kê nhanh chóng đi vào cuộc sống, thưa bà?
Sau khi Quốc
hội thông qua, việc đưa Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê nhanh chóng đi vào
cuộc sống là nhiệm vụ mang tính chiến lược và đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của
toàn ngành Thống kê. Với vai trò là người đứng đầu Cục Thống kê, tôi xác định
đây là nhiệm vụ trọng tâm và chúng tôi sẽ triển khai theo ba nhóm đột phá
chính.
Thứ nhất, đột phá về nền tảng pháp lý và hướng
dẫn nghiệp vụ.
Trọng tâm
của giai đoạn đầu là thể chế hóa kịp thời các quy định mới của Luật thông qua hệ
thống văn bản dưới luật. Chúng tôi sẽ khẩn trương xây dựng và trình ban hành
các văn bản quy định chi tiết các điều, khoản được sửa đổi, đặc biệt các nội
dung liên quan đến thu thập, tích hợp và xử lý thông tin trong điều kiện chuyển
đổi số.
Luật sửa đổi
xác định rõ vai trò của Cơ quan thống kê cơ sở; vì vậy, Cục Thống kê sẽ hoàn
thiện hướng dẫn về vị trí, chức năng, nhiệm vụ và cơ chế phối hợp kỹ thuật giữa
cấp xã và cấp tỉnh nhằm bảo đảm thông tin được chuẩn hóa, liên thông.
Mặc dù
Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia chưa sửa đổi, nhưng chúng tôi sẽ triển khai
các giải pháp nghiệp vụ nhằm thống nhất cách hiểu, phương pháp tính và nguồn dữ
liệu để tránh khác biệt số liệu giữa các ngành và địa phương.
Thứ hai, đột phá về công nghệ, dữ liệu và giảm
gánh nặng báo cáo.
Đây là trụ
cột quan trọng nhất để hiện đại hóa hoạt động thống kê theo tinh thần của Luật
sửa đổi.
Theo đó,
xây dựng cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia thống nhất do cơ quan thống kê trung
ương chủ trì, bảo đảm kết nối – tích hợp – chuẩn hóa dữ liệu trên phạm vi toàn
quốc, phục vụ quản lý nhà nước và nhu cầu của xã hội.
Tăng cường
khai thác dữ liệu hành chính từ các bộ, ngành và địa phương. Việc sử dụng tối
đa nguồn dữ liệu hành chính không chỉ nâng cao chất lượng thông tin mà còn góp
phần giảm gánh nặng báo cáo cho doanh nghiệp và người dân.
Chúng tôi
sẽ ưu tiên đầu tư hạ tầng công nghệ, nền tảng lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn, đồng
thời triển khai các quy định mới về báo cáo thống kê điện tử, hướng tới tự động
hóa và nâng cao tính kịp thời của dữ liệu.
Thứ ba, đột phá về tổ chức, đào tạo và triển
khai thống kê cấp xã.
Luật sửa đổi
lần này xác định rõ hơn vai trò của cấp xã, do đó việc triển khai tại cơ sở là
điểm then chốt. Trong đó, phân định rõ vai trò giữa Cơ quan thống kê cơ sở (quản
lý, vận hành hệ thống thông tin thống kê cấp xã) và UBND cấp xã (thực hiện công
tác thống kê và cung cấp dữ liệu hành chính).
Đào tạo, tập
huấn kịp thời và liên tục cho đội ngũ công chức kiêm nhiệm làm thống kê cấp xã,
tập trung vào kỹ năng thu thập – tổng hợp dữ liệu và sử dụng hệ thống thông tin
thống kê theo hướng số hóa, phù hợp với bối cảnh cấp xã không phát sinh biên chế
chuyên trách.
Tăng cường
giám sát chất lượng dữ liệu, bảo đảm tuân thủ phương pháp luận thống kê, đồng
thời tuân thủ chặt chẽ quy định về bảo mật thông tin cá nhân và bảo vệ dữ liệu
theo pháp luật.
Cục Thống
kê sẽ tập trung nguồn lực vào việc hoàn thiện khung pháp lý, hiện đại hóa hạ tầng
dữ liệu và công nghệ, đồng thời tăng cường năng lực thống kê ở cấp cơ sở. Mục
tiêu là đưa các nội dung cải cách của Luật sửa đổi đi vào cuộc sống một cách đồng
bộ, hiệu quả và hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng thông tin thống kê phục
vụ công tác quản lý, điều hành và phát triển kinh tế – xã hội của địa phương và
cả nước.
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 50-2025 phát hành ngày 13/12/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
Link: https://premium.vneconomy.vn/dat-mua/an-pham/tap-chi-kinh-te-viet-nam-so-50-2025.html
