Trải qua 4 năm thực hiện, Dự án BES-Net không chỉ là một bước tiến trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại Việt Nam, mà còn là một mô hình hợp tác hiệu quả giữa các bên liên quan, góp phần xây dựng một tương lai bền vững cho các hệ sinh thái và cộng đồng địa phương…
Ngày 16/9/2025, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc
(UNDP) Việt Nam đã tổ chức cuộc họp tổng kết Dự án Mạng lưới Đa dạng sinh học
và Dịch vụ hệ sinh thái (BES-Net) giai đoạn 2022-2025. Dự án này được tài trợ bởi
Bộ Môi trường, Bảo tồn thiên nhiên, An toàn hạt nhân và Bảo vệ Người tiêu dùng
(BMUV) Đức cùng SwedBio, với mục tiêu chính là bảo tồn và phát triển bền vững
các hệ sinh thái tại Việt Nam.
THÍ ĐIỂM CƠ CHẾ CHI TRẢ DỊCH VỤ HỆ SINH THÁI
Cuộc họp tổng kết diễn ra với sự tham gia của nhiều bên
liên quan, bao gồm Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam, các cơ quan quản lý
nhà nước tại địa phương, tổ chức xã hội, viện nghiên cứu, trường đại học, nhóm
thanh niên và cộng đồng địa phương tại Đồng Tháp và Ninh Bình.
Ông Vũ Thái Trường,
Trưởng phòng Biến đổi khí hậu và Môi trường – UNDP Việt Nam, cho biết dự
án BES-Net không chỉ hỗ trợ xây dựng năng lực cho Diễn đàn Đối tác về Đa dạng
sinh học và Dịch vụ hệ sinh thái Việt Nam (VBPF), mà còn phát triển cơ chế hợp
tác đa bên, kết nối giới khoa học và chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.
Trong suốt thời gian qua, BES-Net đã đạt được nhiều thành
tựu đáng kể. Dự án đã hỗ trợ thành lập Diễn đàn Đối tác về Đa dạng sinh học và
Dịch vụ hệ sinh thái Việt Nam (VBPF), một cơ chế hợp tác đa bên nhằm kết nối
khoa học, chính sách và thực hành. Dự án cũng đã góp phần phục hồi đất ngập nước
tại Vườn quốc gia Tràm Chim, hỗ trợ hơn 50 hộ dân chuyển đổi sang sinh kế bền vững,
và tập huấn cho 350 người dân tại Vân Long nâng cao kỹ năng hướng dẫn du lịch
sinh thái gắn với bảo tồn loài Voọc mông trắng đặc hữu của Việt Nam.
Một trong những điểm nổi bật của dự án là việc thí điểm
cơ chế chi trả dịch vụ hệ sinh thái (PES) tại Vườn quốc gia Tràm Chim, mở ra cơ
hội tài chính dài hạn cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Dự án cũng đã đảm
bảo lồng ghép mạnh mẽ bình đẳng giới và hòa nhập xã hội, trao quyền cho phụ nữ,
thanh niên và người khuyết tật tham gia vào các hoạt động bảo tồn.
Ông Vũ Thái Trường nhấn mạnh: “Hội thảo không chỉ là kết
thúc một dự án, mà còn là khởi đầu mới. Mạng lưới các cá nhân và tổ chức đã được
kết nối qua dự án sẽ tiếp tục là những “người gác giữ” đa dạng sinh học của Việt
Nam, chia sẻ tri thức, huy động nguồn lực và truyền cảm hứng cho các thế hệ mai
sau”.
PHỤC HỒI NHIỀU HỆ SINH THÁI TỰ NHIÊN
Ông Nguyễn Hoàng Minh Hải, Trưởng phòng Khoa học Công nghệ
và Hợp tác quốc tế, Vườn quốc gia Tràm Chim, cho biết dự án đã hỗ trợ phục hồi
hệ sinh thái lúa ma và cây năn kim, nguồn thức ăn chính của loài sếu quý hiếm
đang bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu.
Việc điều tiết mực nước tại các phân khu A1-A5 của Vườn,
kết hợp với các biện pháp can thiệp, đã mang lại chuyển biến rõ rệt. Hệ sinh
thái được cải thiện, cây năn kim phát triển trở lại, lúa ma bắt đầu phục hồi,
và nhiều loài chim quý hiếm quay về. Đặc biệt, trong năm 2024, sau hai năm vắng
bóng, 4 cá thể sếu đầu đỏ đã xuất hiện trở lại tại khu A5 Vườn quốc gia Tràm
Chim.
Các hoạt động sinh kế thích ứng lũ cũng được đẩy mạnh.
UNDP Việt Nam đã hỗ trợ 5/14 tổ cộng đồng tỉnh Đồng Tháp tạo sinh kế, tham gia
canh tác lúa hữu cơ – mô hình lúa – cá, giảm từ 3 xuống 2 vụ trồng lúa, tận dụng
một vụ nuôi cá. Tại ấp Bình Thành, Hợp tác xã Quyết Tiến đã trữ cá nước ngọt
mùa lũ trên diện tích hơn 200 ha, giúp bà con có thêm thu nhập đáng kể.
Tại Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long, UNDP Việt Nam đã
phối hợp với Tổ chức Bảo tồn động vật hoang dã (SVW) triển khai hoạt động bảo vệ
môi trường sống an toàn cho 300 cá thể voọc mông trắng, cùng khoảng 200 loài
chim di cư và bản địa. Dự án cũng nâng cao nhận thức cộng đồng về du lịch có
trách nhiệm.
Theo UNDP, công tác bảo tồn chỉ bền vững khi khuyến khích
sự tham gia, đồng thuận của cộng đồng, hợp tác xã và người dân. Đây cũng là
đóng góp quan trọng cho Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm
nhìn đến năm 2050 (NBSAP) tại Việt Nam. Các hoạt động của dự án BES-Net đều đặt
con người làm trung tâm, ưu tiên hòa nhập xã hội, đặc biệt chú trọng vai trò của
thanh niên, phụ nữ và người yếu thế.
Một trong những nội dung quan trọng của BES-Net là thử
nghiệm Đề án chi trả dịch vụ hệ sinh thái đất ngập nước cấp cơ sở tại Vườn quốc
gia Tràm Chim, làm cơ sở quan trọng để hoàn thiện chính sách dành cho vùng đất
ngập nước và biển trong tương lai. Đề án thu thập cơ sở khoa học, dữ liệu xác định
bốn nhóm dịch vụ gồm: cung cấp, điều tiết, văn hóa và hỗ trợ, với hai hoạt động
chi trả chính là nuôi trồng thủy sản và du lịch sinh thái.
Ông Triệu Văn Hùng, chuyên gia kinh tế môi trường, cho biết
đề án sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để định giá giá trị hệ sinh thái, làm cơ sở
xác định mức chi trả hợp lý, thuyết phục. Ông kỳ vọng Ban quản lý Vườn quốc gia
Tràm Chim phối hợp cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đồng Tháp tham mưu phê duyệt đề án thí điểm
cho vùng đất ngập nước, có thể bắt đầu từ hoạt động du lịch sinh thái.
-Chu Khôi
