Đứng sau căn nhà nằm chơi vơi ven bờ sông Tiền, cha con ông L.V.Ph., 70 tuổi, ngụ xã Phú Thuận B, TP. Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp tỏ rõ lo lắng khi sạt lở ngày một lấn sâu. Cách đó không xa, những xáng cạp vẫn miệt mài khai thác cát ngoài sông. Hộ dân ở kế nhà ông Ph. đã rời nhà đi vì sạt lở. Dấu tích còn lại là cái nền nhà vỡ toác cùng vài thứ đồ đạc trong đống đổ nát. Cách bờ sông sạt lở chừng vài mét, 2 ngôi mộ người thân của họ chưa kịp di dời.
Anh L.V.U, 42 tuổi, con trai út của ông Ph, từng làm quản lý cho một mỏ khai thác cát, từng có hiềm khích với người dân vì bị cho là gây sạt lở thì giờ đây chính gia đình anh trở thành nạn nhân bị sạt lở “bủa vây”.
Nhìn về phía chiếc xáng cạp rú ga, kéo gầu cát lên khỏi mặt nước, U. nói: “Lợi nhuận của các mỏ cát là khủng khiếp”. Để chúng tôi hiểu hơn, U. giải thích: “Không chỉ khai thác ăn gian trữ lượng, các mỏ còn gian lận cả phạm vi khai thác. Ví dụ cấp phép cho anh điểm A, nhưng anh sẽ qua khai thác các điểm B, C, D, E xung quanh. Điểm A sẽ chừa lại đó, chừng nào có đoàn xuống kiểm tra, khảo sát đánh giá trữ lượng sẽ vẫn thấy chỗ này còn cát và cho gia hạn khai thác tiếp”.
Bằng kinh nghiệm của mình, U. bảo rằng chỉ cần bỏ thời gian ngồi đếm sà lan cũng có thể biết được chiêu trò gian lận trữ lượng của các mỏ khai thác cát. “Một cần cẩu có thể cạp 4.000 – 5.000 m³/ngày nhưng có khi họ chỉ xuất hóa đơn 200 m³, còn lại là bán buông đuôi, người mua cát sẽ phải thông qua cò để tìm hóa đơn hợp thức hóa. Cứ vậy một cần cạp cát có thể thu về 400 – 450 triệu đồng/ngày, mỗi tháng lên tới hàng chục tỉ đồng”. U. bảo, người dân biết những chiêu trò gian lận của các mỏ cát nhưng ít ai dám lên tiếng vì sợ trả thù. “Có thể anh không sợ nhưng họ mướn giang hồ hăm dọa đến con cái anh thì dù anh có cứng rắn, đầu gấu cỡ nào cũng phải ngán”.
Cũng ở Đồng Tháp, một cán bộ xây dựng công trình nông nghiệp trần tình với chúng tôi rằng, ngay cả các công trình kè sông của nhà nước, có hợp đồng cung ứng cát nhưng để lấy cát nhanh thì mỗi sà lan cũng phải chi 5 – 7 triệu đồng “lót tay” cho cần cạp, nếu không sẽ phải xếp hàng chờ rất mất thời gian.
Tại Cần Thơ, ông P.T.D chủ một doanh nghiệp kinh doanh cát, từng có cả đội sà lan vận chuyển kể, chính ông cũng bị cơ quan thuế “sờ gáy” vì “dính” phải hàng chục hóa đơn khống mua cát lậu. Đưa chúng tôi xem các hóa đơn khống cùng giấy triệu tập của cơ quan chức năng, ông D. ngao ngán bảo: “Cát lậu, cát chính quy nhập nhằng muốn mua cát đúng hóa đơn chứng từ, đúng khối lượng không bao giờ được, chỉ có thể làm chui thôi. May là tôi mua qua trung gian chứ tự đi mua cát, mua hóa đơn thì nặng tội rồi”.
Đề cập đến chuyện khủng hoảng thiếu cát ở ĐBSCL, ông D. lắc đầu bảo: “Chẳng qua là khủng hoảng thấy trên giấy thôi. Bởi vì thực tế, riêng nhu cầu cát cho xây dựng dân dụng ở ĐBSCL và TP.HCM và Đông Nam bộ mỗi ngày là không dưới 300.000 m³. Mỗi tháng là khoảng 9 triệu m³ cát, một năm là hơn 100 triệu m³. Cát ở đâu ra đáp ứng?”. “Thử nhìn vào con số trữ lượng khai thác cấp phép so với nhu cầu thì có thể hiểu một lượng cát rất lớn đã bị khai thác gian lận. Cũng từ đây mà “đẻ” ra cò cát, cò hóa đơn rất phổ biến ở nhiều nơi”. Nói xong, ông D. đưa cho PV Thanh Niên vài số điện thoại của “cò cát”, sà lan vận chuyển để kiểm chứng.
