Xóa độc quyền vàng SJC cách nào?

Cuối ngày 4-6, giá vàng miếng SJC được các doanh nghiệp (DN) niêm yết mua vào 114,9 triệu đồng/lượng, bán ra 117,2 triệu đồng/lượng, ổn định so với hôm trước nhưng vẫn cao hơn giá vàng thế giới hơn 10 triệu đồng/lượng. Để thu hẹp cách biệt, theo các chuyên gia, cần sớm xóa bỏ độc quyền vàng miếng SJC như chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây cùng nhiều giải pháp đồng bộ khác.

Thị trường không thể “một cửa”

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Nguyễn Tu Mi, Tổng Giám đốc Công ty Vàng Mi Hồng, cho biết công ty là 1 trong 38 DN được cấp phép kinh doanh vàng miếng từ năm 2012 theo Nghị định 24/2012/NĐ-CP của Chính phủ. “Hơn một thập kỷ qua, Mi Hồng không chỉ tham gia mà còn chứng kiến từng bước thăng trầm của thị trường này, hiểu rõ những gì cơ chế độc quyền mang lại, cả mặt tích cực lẫn những hạn chế. Chúng tôi ủng hộ chủ trương xóa bỏ độc quyền. Vì một thị trường muốn phát triển thì phải có cạnh tranh, phải có nhiều lựa chọn” – ông Tu Mi nói.

Theo DN này, khi nhiều đơn vị cùng tham gia chuỗi cung ứng, nguồn hàng sẽ phong phú hơn, giá trong nước sẽ tiến gần hơn với giá thế giới, không còn những khoảng cách gây bất an cho người dân và rối loạn cho thị trường. Thị trường sẽ minh bạch hơn, rộng hơn và công bằng hơn. Những DN có nền tảng, có hệ thống, có chiến lược bài bản… sẽ có cơ hội mở rộng hoạt động, thậm chí vươn ra khỏi những giới hạn trước nay. 

“Nếu có thêm những DN đủ điều kiện cùng tham gia, thị trường sẽ phản ánh đúng hơn cung cầu, giá cả cũng bớt bị thao túng bởi yếu tố tâm lý hay tin đồn thất thiệt. Khoảng cách giữa giá vàng trong nước và thế giới sẽ được thu hẹp. Nhờ nguồn cung được mở rộng, những biến động bất thường do khan hiếm cục bộ sẽ giảm đi. Nếu chính sách cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu một cách minh bạch, không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn mở đường cho xuất khẩu” – ông Tu Mi nói.

TS Nguyễn Tuấn Anh, giảng viên ngành Tài chính – Khoa Kinh doanh Đại học RMIT Việt Nam, nhận định mức chênh lệch trên phản ánh nguồn cung vàng miếng khan hiếm do độc quyền sản xuất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thông qua Công ty Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC) và việc hạn chế nhập khẩu vàng từ năm 2012. Hậu quả là thị trường vàng trong nước bị cô lập, buôn lậu vàng gia tăng, gây áp lực lên tỉ giá và dự trữ ngoại hối. 

“Việc cho phép nhiều DN sản xuất vàng miếng là khả thi nếu có tiêu chí cấp phép rõ ràng (vốn, công nghệ, uy tín), tương tự cách Singapore quản lý các nhà cung cấp vàng được công nhận. Hay việc mở rộng nhập khẩu vàng với điều kiện NHNN kiểm soát được dòng ngoại tệ, như cách Ấn Độ sử dụng thuế nhập khẩu để điều chỉnh lượng vàng nhập khẩu, thay vì hạn ngạch tổng thể. Tuy nhiên, còn phải phụ thuộc vào việc xây dựng khung pháp lý chặt chẽ và năng lực giám sát của NHNN” – TS Nguyễn Tuấn Anh đề xuất.

TS Nguyễn Tuấn Anh dẫn chứng Ấn Độ áp dụng hạn ngạch nhập khẩu linh hoạt, kết hợp với điều chỉnh thuế nhập khẩu. Cụ thể, họ giới hạn nhập khẩu vàng ở mức 140 tấn trong giai đoạn 2023-2024, bảo đảm kiểm soát dòng vàng mà vẫn đáp ứng nhu cầu thị trường. 

“Việt Nam có thể áp dụng mô hình tương tự, thiết lập hạn ngạch nhập khẩu hằng năm dựa trên nhu cầu nội địa và điều kiện kinh tế vĩ mô. Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ blockchain để theo dõi nguồn gốc và lưu thông vàng, tương tự mô hình của Trung tâm Hàng hóa đa dạng Dubai (DMCC) sẽ bảo đảm tính minh bạch và giảm thiểu khả năng thao túng giá” – chuyên gia này gợi ý.

Mở cửa tới đâu?

Chuyên gia kinh tế, PGS-TS Ngô Trí Long cũng nhất trí cần cho phép nhập khẩu vàng có kiểm soát. “Xem xét sửa đổi chính sách, cho phép nhập khẩu vàng cho các DN đủ điều kiện là cần thiết để thúc đẩy cạnh tranh, ổn định thị trường và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. 

Không nên cho phép nhập khẩu vàng thuần túy theo hình thức đấu thầu mà cần cấp hạn ngạch có kiểm soát, dựa trên năng lực thực tế, hiệu quả kinh doanh, tuân thủ pháp luật và kết quả kiểm toán minh bạch. Cách tiếp cận này không chỉ bảo đảm công bằng – hiệu quả – minh bạch mà còn tăng tính cạnh tranh lành mạnh, hạn chế độc quyền nhóm và đầu cơ thị trường vàng” – PGS-TS Ngô Trí Long nói.

Theo các chuyên gia, cần thị trường hóa tới đâu để phát triển bền vững và vẫn tránh rủi ro đầu cơ? Bởi dù cải cách thị trường vàng mang lại lợi ích nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. Tự do hóa nhập khẩu vàng có thể làm tăng áp lực lên dự trữ ngoại hối; xóa bỏ độc quyền sản xuất vàng miếng nếu không được kiểm soát chặt có thể dẫn đến rối loạn thị trường, làm giảm chất lượng vàng và niềm tin người tiêu dùng.

TS Nguyễn Tuấn Anh góp ý để thị trường hóa Nghị định 24 một cách hiệu quả, nhà quản lý cần thiết lập một cơ chế cân bằng tinh tế giữa tự do hóa nhằm tăng nguồn cung vàng và duy trì sự kiểm soát chặt chẽ để ngăn chặn rủi ro đầu cơ – vốn là nguyên nhân chính gây bất ổn giá vàng trong nước. 

Mức độ thị trường hóa cần được xây dựng dựa trên nguyên tắc thúc đẩy cạnh tranh nhưng không thả nổi hoàn toàn, bảo đảm thị trường vận hành minh bạch và ổn định. “Về sản xuất vàng miếng, thay vì độc quyền thương hiệu SJC, nhà nước có thể cấp phép cho một vài DN lớn, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe như vốn tối thiểu, công nghệ hiện đại và kinh nghiệm thị trường, tham gia sản xuất. 

Mô hình này tương tự cách Úc vận hành với các nhà máy như Perth Mint, nơi cạnh tranh được khuyến khích nhưng vẫn chịu sự giám sát chặt chẽ từ chính phủ. Đối với nhập khẩu vàng, việc cấp hạn ngạch hằng năm, tương đương nhu cầu nội địa, cho các DN đủ điều kiện sẽ giúp kiểm soát dòng ngoại tệ, tránh lạm phát giá vàng, đồng thời dần xóa bỏ lệnh cấm nhập khẩu hiện hành” – TS Nguyễn Tuấn Anh phân tích.

Giám sát dòng ngoại tệ là yếu tố then chốt để bảo vệ tỉ giá và dự trữ ngoại hối nếu cho phép DN nhập khẩu vàng. Một số chuyên gia đề xuất NHNN cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để theo dõi dòng tiền, tương tự cách Trung Quốc yêu cầu mọi lô vàng nhập khẩu phải được NH Nhân dân Trung Quốc (PBoC) phê duyệt thông qua giấy phép. Tại Trung Quốc, các NH lớn như ICBC, HSBC và ANZ được cấp hạn ngạch nhập khẩu, bảo đảm sự kiểm soát tập trung nhưng vẫn tạo điều kiện cho thị trường hoạt động.