26 năm gắn bó với KOTO, Jimmy Phạm đã chứng kiến hàng nghìn mảnh đời được tái sinh. Nhưng cũng có 7 em mãi mãi ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ. Giữa hạnh phúc và mất mát, ông coi KOTO như một “cuộc cách mạng nhân văn”: nơi chứng minh rằng những đứa trẻ từng bị coi là hư hỏng vẫn có thể viết lại số phận.
Trương Thu Hường: 26 năm, gắn bó với KOTO từ lúc tóc còn xanh đến bạc trắng, chứng kiến hàng nghìn học viên trưởng thành… Ngồi lại hôm nay, điều gì vẫn còn khiến ông trăn trở cho những đứa trẻ của mình?
Jimmy Phạm:
Nhiều lắm chứ. Tôi luôn lo cho các em.
Ví dụ, có một em mồ côi sau bão Yagi. Bố mẹ, anh chị em, họ hàng… tất cả đã mất chỉ sau một tích tắc thiên tai. Nỗi đau ấy, tôi tin, không ngôn từ nào có thể gọi tên.
Tôi lo cho em như một người anh. Bình thường, em vẫn đi học, đi làm, vẫn cười. Nhưng tôi biết: những ngày lễ, Tết, khi cả thế giới sum vầy bên gia đình, nỗi cô độc của em sâu đến nhường nào. Em vào KOTO từ năm 2024, giờ đang làm việc ngay dưới nhà kia – trước mắt tôi, mà lòng tôi vẫn nặng trĩu.
Về mọi thứ trong hiện tại, tôi có thể lo được cho các em. Ngay cả trong những ngày Covid-19, khi ngành F&B và du lịch tê liệt, chúng tôi cạn sạch tiền, phải chia ra thuê đến 7 căn nhà để duy trì chỗ ở cho các em, tôi vẫn gồng mình gánh vác được. Nhưng tôi luôn trăn trở với điều Bác Hồ dạy: Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai. Tôi phải chăm lo cho các em thế nào, để ngày mai các em có thể bước đi bằng chính đôi chân mình?
Bởi lẽ, ở KOTO, quá nhiều em mang ký ức đau thương: có em chứng kiến cảnh cha giết mẹ ngay trước mắt hai anh em và hôm sau ông ấy cũng đi tù, có em gia đình đông tới 14 người mà không còn nhà để ở, bố nghiện rượu và ung thư giai đoạn cuối…
Tôi chỉ mong sao những đứa trẻ từng chịu mất mát đến tận cùng, vẫn có thể đi tiếp, sống tử tế và tìm được hạnh phúc cho riêng mình.
Trương Thu Hường: Những hoàn cảnh ông kể ra, có lẽ nhiều người chỉ biết qua báo chí. Nhưng ở KOTO, đó lại là điều hiện hữu từng ngày. Trong hàng nghìn hoàn cảnh thiệt thòi như vậy, có trường hợp nào khiến ông day dứt mãi?
Jimmy Phạm:
Giữa rất nhiều thành công, 26 năm qua, tôi cũng đã mất tới 7 người em. Có đứa ra đi vì AIDS, có đứa gục ngã trước ma túy, có đứa chọn cách kết thúc đời mình, cũng có em mất vì tai nạn, đột quỵ… Tất cả đều rời bỏ thế gian khi tuổi đời còn quá trẻ. Mỗi lần như vậy, tôi đều chết lặng, vì biết mình không đủ sức cứu được hết.
Điều tôi có thể trao cho các em chỉ là tri thức, niềm tin và thái độ, để ít nhất các em có trong tay một khởi đầu. Nhưng đi tiếp ra sao, còn phụ thuộc các em.
Cuộc sống đâu phải cứ khởi đầu tốt thì mọi thứ sẽ êm ru. Trên hành trình đó, luôn có những khoảnh khắc khiến người ta bị chững lại, bởi một biến cố gia đình, hay một cú va đập từ xã hội. Và đó chính là lúc bản lĩnh con người được thử thách – để ai đó có thể vượt qua và tìm thấy một ý nghĩa đích thực của đời mình.
Nhưng có đôi khi, dù cố gắng, nhiều người vẫn không gặp may. Có lẽ phước đức, số phận mỗi người, là có thật.
Trương Thu Hường: Tôi xin chia sẻ với những mất mát mà ông từng phải trải qua. Nhưng tôi nghĩ, trong hàng nghìn em, 7 em phải chịu một kết thúc không đẹp ấy, thì họ vẫn sẽ có một điều để an ủi là trong cuộc đời, họ đã có một cơ hội để bắt đầu lại, nhờ KOTO.
Jimmy Phạm
: KOTO là doanh nghiệp xã hội, một nơi dạy nghề. Nhưng tôi nghĩ ý nghĩa lớn nhất của nó là có thể trả lại cho các em một cuộc đời mới, dù nhiều em từng xuất phát từ thành phần phức tạp nhất trong xã hội này.
Ví dụ, có một em từng sống lênh đênh trên nhà nổi sông Hồng. Cuộc sống khổ cực tột cùng, đẩy em tới chỗ phải đi trộm thùng nho ở chợ đêm Long Biên. Vào KOTO ít lâu, công an tìm đến, đưa em vào trường giáo dưỡng. Ngày đi, em khóc nấc không ngừng. Tôi nhìn thẳng vào mắt em và nói: “Anh đợi em. Khi nào em ra, anh đón em về nhà”.
Và tôi đã giữ đúng lời hứa. Sau khi tốt nghiệp ở KOTO, em đã trở thành quản lý một nhà hàng, có vợ, con và một cuộc sống yên ổn, đủ đầy.
Trương Thu Hường: Vậy giá trị cốt lõi KOTO muốn truyền đạt là gì?
Jimmy Phạm:
Chúng tôi dạy các em
nhân phẩm và cách làm người tử tế
. Sự dìu dắt đó không dừng sau tốt nghiệp mà đồng hành ngay cả khi các em đã ra trường nhiều năm: hỗ trợ xin học bổng để du học, tìm việc, vay vốn mở kinh doanh… Mục tiêu không phải để các em lệ thuộc, mà để sống tự lập, hạnh phúc. Và sau đó, các em có thể sẽ nhớ đến, giúp đỡ lại cho KOTO – không vì bắt buộc, mà vì tình nghĩa.
Ví dụ, có bạn biệt danh
Hải mặt quỷ
. Suốt hai năm học ở KOTO, tôi luôn che mặt em, không cho báo chí chụp hình. Gương mặt cậu bé dễ gây thương hại lắm. Và tôi muốn bảo vệ em.
Nhưng rồi sau hai năm, em tốt nghiệp, tự mở quán bánh rất thành công. Báo chí đưa tin rầm rộ. Em nổi tiếng khủng khiếp. Tôi biết, mình không thể bảo vệ em mãi mãi, chỉ có thể chuẩn bị cho em một tinh thần yêu bản thân và đối diện với thực tại. Từ một người mất gần 20 năm nghĩ cách làm đẹp, hôm qua, em nói với tôi:
“Anh ơi, em hạnh phúc lắm, em không còn muốn phẫu thuật thẩm mỹ nữa. Em thấy mình đẹp rồi.”
Trương Thu Hường: Lùi lại 26 năm trước, điều gì đã đưa ông – một người có cuộc sống tốt từ Úc – về Việt Nam và quyết dấn thân vì những đứa trẻ xa lạ?
Jimmy Phạm:
Năm 1996, kinh tế khó khăn, trẻ em đường phố khắp nơi. Ở Sài Gòn, tụi nhỏ tập trung về các công viên. Tôi hay lại gần, trò chuyện, dắt các em đi ăn, mua chút đồ. Lúc về, trong lòng nhẹ nhõm – như thể đã tìm thấy giá trị cốt lõi của đời mình.
Trong số đó, tôi nhớ một em nhỏ có gương mặt khắc khổ. Mỗi lần gặp, em đều níu áo tôi, gọi khẩn khoản: “Chú ơi. Chú ơi, cho tiền…” Phía sau luôn thấp thoáng bóng dáng người mẹ gốc Huế.
Một hôm, tôi dẫn tụi nhỏ đi ăn ở đường Mạc Thị Bưởi. Giữa bữa, em bé ấy vừa chạy quanh bàn vừa khóc nấc: “Mẹ ơi, mẹ đừng đánh con nữa. Con sẽ cố gắng xin được cái số mẹ muốn…” Chỉ vì không mang về đủ tiền xin ăn mà bị đánh. Cảnh ấy ám ảnh tôi mãi.
Sau này, khi quay lại Việt Nam, tôi nghe tin em đã chết. Và tôi không còn cơ hội để cứu. Tin ấy như một nhát dao, buộc tôi phải làm điều gì đó, để thay đổi.
Tôi rời Úc, về Việt Nam với hành trang: không biết tiếng Việt, chỉ có 200 USD trong túi và một công việc hướng dẫn viên cho công ty du lịch Úc. Vậy mà chính từ điểm xuất phát nhỏ bé ấy, hành trình bắt đầu.
Trương Thu Hường: Và ông đã bắt đầu thế nào?
Jimmy Phạm
: Ban đầu, tôi chỉ đơn thuần chăm sóc cho mấy đứa em bằng cách chu cấp tiền. Cứ như vậy. Suốt 4 năm. Tôi đi làm nghề du lịch rồi đem tiền về Việt Nam, nuôi khoảng 60 em ở rải rác khắp cả nước.
Có 4 em ở Hà Nội lừa tôi, thuê nhà thì tụi nhỏ nhờ chủ nhà lấy tiền hoa hồng. Tôi đâu biết. Sau hơn 3 năm như thế, có lẽ tụi nó thấy tôi khờ khạo và nhiệt tình quá nên tự nói ra (cười).
Kể từ đó, tôi mở nhà hàng KOTO, dù khi bắt đầu, tôi chẳng gì về làm bếp và kinh doanh nhà hàng.
Trương Thu Hường: Với khởi đầu như vậy, ông đã gặp thách thức như thế nào trên hành trình xây dựng KOTO?
Jimmy Phạm:
Người ta thường nghĩ những đứa trẻ “cứng đầu”, xuất phát từ tầng đáy nhân sinh… là không thể dạy dỗ được nữa. Ở KOTO, chúng tôi làm ngược lại: gom các em về dưới một mái nhà, dạy nghề, rèn kỹ năng sống và bồi đắp nhân cách. Khó khăn không chỉ ở chỗ giáo dục; bạn phải cùng lúc kinh doanh giỏi, đào tạo bài bản và kêu gọi tài trợ – tổng hòa lại thành một thử thách gần như không tưởng.
Nhưng thử thách lớn nhất với tôi là một thời gian dài trước đây, trong khoảng 16 – 17 năm, KOTO gần như không được thừa nhận. Luật pháp trước đây chưa công nhận mô hình doanh nghiệp xã hội. Khi đó, người ta chỉ quen tài trợ các tổ chức NGO. Vì vậy chúng tôi phải tính toán từng đồng – tiết kiệm điện nước, mua sắm rẻ nhưng bền – để có miếng ăn cho cả trăm học viên. Ở thế bị động, KOTO phải vận động tài trợ gấp bội, vừa chạy kinh doanh vừa duy trì chương trình đào tạo chứng chỉ quốc tế với đội ngũ giáo viên chất lượng cao.
Quốc tịch nước ngoài của tôi cũng khiến nhiều người e dè. Tôi phải mượn danh tổ chức này nọ để làm thủ tục pháp lý. Vì họ không hiểu mô hình. Mâu thuẫn giữa ý tưởng và thực tiễn là chuyện thường trực. Và khi làm điều mới mẻ, sự đàm tiếu không thiếu: KOTO bị gọi là “treo đầu dê bán thịt chó”, bị đồn mua Bentley khi đông khách, bị tung tin dạy nữ học viên để đưa sang bar làm nghề phi pháp…
Trương Thu Hường: Nhưng chặng đường 26 năm của KOTO không phải chỉ toàn chông gai?
Jimmy Phạm
: Đúng vậy. KOTO ra đời năm 1999, thì đến năm 2000, khi còn chưa có mấy danh tiếng, chưa có kinh nghiệm, chúng tôi đã được đón Tổng thống Mỹ Bill Clinton. Cả tuần đó như một bộ phim dồn dập: cuộc bầu cử ở Mỹ, thông tin, an ninh, và rồi ngày Tổng thống xuất hiện ở Hà Nội. Chúng tôi không được báo trước. Họ cho đúng… 1 tiếng để chuẩn bị.
Phía Mỹ tổ chức an ninh tại quán chuyên nghiệp đến mức quá điện ảnh. Hai người đứng trong khu bếp, hai người trên sân thượng, 5-6 người đứng ngay cửa theo dõi chiếc xe của Tổng thống. Tôi đứng giữa nhà hàng, cảm giác như đang diễn một phân cảnh quan trọng của Hollywood.
Hôm đó, tôi mặc áo phông, quần jean. Sau này ông Heiskell – người phụ trách an ninh – kể lại rằng: khi Tổng thống đến, tôi đã đứng đúng chỗ, bắt tay ông ấy một cách tinh tế. Đó là một kỷ niệm in sâu trong tôi.
Nhưng sau lần đó, chuyện không dừng ở niềm tự hào. Ai cũng thắc mắc, một tay Việt kiều Úc như tôi, tại sao lại có liên hệ với Tổng thống Mỹ? Có người còn đồn tôi là “tình báo nước ngoài” nằm vùng (cười).
Nhưng sự thật: ngay trước khi Tổng thống sang, một tạp chí lớn ở Mỹ có bài viết về KOTO, ảnh bìa có các em học viên và cả tôi. Tôi tin ông ấy đã đọc bài báo đó. Có thể đó là lý do ông chọn KOTO – không phải vì quan hệ, mà vì một tổ chức nhỏ nhưng đã làm việc thực chất, và được nhìn thấy từ bên ngoài.
Trương Thu Hường: Đó có phải là cột mốc đáng nhớ, tự hào nhất với ông trong 26 năm qua?
Jimmy Phạm:
Tự hào nhất là năm 2007, KOTO trở thành một doanh nghiệp xã hội đầu tiên được công nhận ở Việt Nam. Đó là sự kiện vô cùng hạnh phúc. Tôi từng nhận được nhiều nguồn ủng hộ, các giải thưởng danh giá, đón tiếp quan khách đứng đầu quốc gia… từ nước ngoài, nhưng nó không hạnh phúc bằng lúc được gia đình mình (nhà nước Việt Nam) công nhận.
Vừa rồi, báo Nhân Dân tổ chức giải Human Act Prize mùa hai (năm 2024), chúng tôi được trao giải. Đó tiếp tục là sự công nhận. Cũng là lần đầu tiên, KOTO nhận giải từ một tờ báo của Đảng ta.
Một niềm tự hào nữa là trước khi bùng dịch Covid, đa phần sự tài trợ, hỗ trợ là từ nước ngoài. Nhưng sau đó, mọi thứ đến từ Việt Nam.
Trương Thu Hường: Trải qua 26 năm, KOTO đã có nhiều thành công nhưng cũng không ít thử thách. Nếu có khi nào đó ngồi nhìn lại, ông nghĩ riêng cá nhân mình đã được và mất mát những gì?
Jimmy Phạm:
Hơn 26 năm qua, tôi đã đánh đổi nhiều thứ: sức khỏe, thời gian, và cả hạnh phúc riêng của mình. Nhưng nếu được chọn lại, tôi vẫn không thay đổi. Tôi luôn nghĩ mình mới là người được ban phước, chứ không phải các em. Chính vì niềm tin đó, tôi mới có thể đi cùng KOTO lâu đến thế.
Tôi không có gia đình. Thật ra, để làm những việc phi thường, bạn phải nghĩ khác. Như Steve Jobs nói, đó là “hình vuông giữa những hình tròn”. Khó lắm để tìm một người bạn đồng hành hiểu thấu. Tôi coi đó như số phận, và bình thản đón nhận.
Tôi còn vài năm lao động nữa, và tôi muốn để lại một “legacy” – di sản tốt đẹp cho đời sống này. Sau đó, nếu còn duyên, tôi vẫn mong xây dựng cho mình một gia đình riêng. Như bài hát
Chị tôi
của Quang Linh, chị đã lo cho cả đàn em rồi mới nghĩ đến tình yêu. Tất nhiên, chuyện đó còn tùy duyên. Quan trọng, tôi không cô đơn. Tôi có tình yêu của các em. Tình thương ấy chân thật đến mức có bao nhiêu tiền bạc cũng không thể mua nổi.
Trương Thu Hường: Nhưng dẫu sao đó vẫn là sự đánh đổi lớn. Và tôi không biết là khi đứng giữa nhiều cảm xúc như thế, có lúc nào ông chợt thấy mệt mỏi hay không?
Jimmy Phạm
: Bạn biết không, thật sự là ngày nào tôi cũng thấy mệt mỏi, và có lẽ là ngày nào tôi cũng nghĩ đến chuyện muốn bỏ cuộc. Mỗi ngày trôi qua, tôi đều thấy nó đang vượt quá khả năng của mình. Nhưng có hai động lực lớn thúc đẩy tôi.
Thứ nhất, rất ít người trên đời này làm việc có mục tiêu. Còn tôi, mỗi ngày đến đây, đều được chào đón bởi nhiều nụ cười, giống như lời cảm ơn vì đã cho các em một tương lai mới.
Và thứ hai là giá trị sống. Tôi nghĩ khi đã gieo hạt, tôi phải chịu trách nhiệm với nó tới cùng. Tôi không muốn có chút hối tiếc nào khi phải nhìn lại quá khứ.
Ngoài ra, tôi có người mẹ Việt Nam và gần đây bà đang bị ốm rất nặng. Bã đã 88 tuổi. Cả đời chịu biết bao vất vả, khổ cực. Một người phụ nữ không được học hành nhưng có nhân phẩm, cách ứng xử và trái tim tuyệt vời. Lúc này, tôi không thể trực tiếp ở bên bà để báo hiếu, nhưng tôi có thể cống hiến cho quê hương của mẹ.
Trương Thu Hường: Ông muốn biến KOTO thành một di sản sao?
Jimmy Phạm
: Quỹ Thiện Tâm của Vingroup đã tài trợ để chúng tôi xây dựng trường dạy nghề và khánh thành trong tháng 11/2025. Sau nhiều năm bơ vơ thì chúng tôi cuối cùng cũng có một ngôi nhà của riêng mình.
KOTO đặt mục tiêu tự chủ tài chính trong 2 năm tới, và hiện đã có nguồn thu từ nhà hàng tại Hà Nội, ST25 KOTO ở TP.HCM, rồi sắp tới là những nhà hàng do cựu học viên vận hành. Chi phí đào tạo hơn 300 triệu đồng cho mỗi học viên – với 350 em là con số không nhỏ – nhưng chúng tôi buộc phải tự lập. Bởi khi ESG trở thành điều kiện bắt buộc, trách nhiệm môi trường và xã hội là của tất cả chúng ta chứ không riêng gì các doanh nghiệp xã hội như KOTO.
Với một trường dạy nghề hiện đại, một tổ chức tự chủ tài chính, mang một sứ mệnh lớn, tôi tin KOTO chính là di sản tốt đẹp. KOTO khởi đầu chỉ từ một trái tim, và sau 26 năm, tôi tin sự lan tỏa ấy sẽ còn tiếp tục – vì nó bắt nguồn từ điều giản dị nhất: một tấm lòng.
Trương Thu Hường: Vậy sau khi hoàn tất tâm niệm này, ông sẽ thế nào?
Jimmy Phạm:
Tôi sẽ trở về Úc, đi dạy. Tôi có bằng cử nhân năm 48 tuổi và bằng tiến sĩ năm 52 tuổi. Cuộc đời tôi đã không vận hành theo quỹ đạo thông thường. Và tôi sẽ đi tiếp con đường cống hiến cho xã hội, tới khi không còn thở được nữa.
“Kiên trì phụng sự” là tinh thần cốt lõi của Human Act Prize 2025
– nơi tôn vinh những con người, dự án đã vượt qua giới hạn về nguồn lực, thời gian và niềm tin để nuôi dưỡng các sáng kiến vì cộng đồng. Không mỏi mệt trước khó khăn, không thoái lui trước thử thách – chính sự bền bỉ đó đang âm thầm tạo nên những thay đổi sâu sắc và bền vững trong xã hội..
Human Act Prize 2025
quy tụ các dự án phát triển bền vững, các sáng kiến đóng góp cho cộng đồng của nhiều doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân trong nước, như Tổng công ty Hàng không Việt Nam – Vietnam Airlines, HEINEKEN Việt Nam, Miza, Công ty Cổ phần Dược phẩm FPT Long Châu, Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã tại Việt Nam, Quỹ Thiện Tâm, Quỹ Hy vọng, Đội cứu hộ cứu nạn 116, Tổ chức phi chính phủ Hagar International và nhiều đơn vị khác.Rất mong nhận được sự quan tâm và ủng hộ của cộng đồng!
Website chính thức:
https://humanactprize.org
Fanpage:
https://www.facebook.com/HumanActPrize
