Năm 2025 có nhiều dấu mốc quan trọng của đất nước với những bước chuyển mình mạnh mẽ. Trong dòng chảy đó, báo chí không đứng ngoài cuộc, nhất là khi hướng tới dấu mốc tròn 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025).
Các cơ quan báo chí trên cả nước đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc toàn diện với nhiều thay đổi trong sáp nhập các loại hình, đổi tên gọi, tinh gọn bộ máy và chuyển đổi mô hình hoạt động. Không chỉ là yêu cầu mang tính tất yếu, mà còn là bước ngoặt lớn của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên truyền thông mới – kỷ nguyên số, nơi mà công nghệ, dữ liệu và nhu cầu tiếp nhận thông tin đang thay đổi từng ngày.
Câu hỏi đặt ra là làm sao để giữ được vai trò định hướng, bản sắc chính trị – xã hội, nhưng vẫn có thể ứng nhanh với môi trường truyền thông số đầy cạnh tranh; đồng thời đảm bảo được năng lực tài chính trong bối cảnh yêu cầu tự chủ ngày càng rõ nét. Bên cạnh nhiệm vụ tái cơ cấu tổ chức, “bài toán” kinh tế báo chí được xem trụ cột quan trọng để ngành báo chí phát triển mạnh và bền vững trong Kỷ nguyên mới.
TINH GỌN TỔ CHỨC: ĐẢM BẢO HIỆU QUẢ, GIỮ BẢN SẮC VÀ NÂNG TẦM ẢNH HƯỞNG
Phát biểu tại tọa đàm “Báo chí tinh – gọn – mạnh” do Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh (VTV9) tổ chức ngày 12/6/2025 tại TP.Hồ Chí Minh, ông Từ Lương, Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh (VTV9), nhấn mạnh: “Tinh – gọn – mạnh không chỉ là định hướng chiến lược, mà còn là hành động cấp thiết trong bối cảnh các cơ quan báo chí đang nỗ lực tái cơ cấu để thích ứng”.
Theo ông Lương, khi tổ chức sắp xếp và đặt tên lại các cơ quan báo chí, cần giải quyết đồng bộ nhiều yếu tố về chính trị, pháp lý, nghiệp vụ, đặc biệt là nhận diện công chúng.
Trong quá trình tinh gọn, việc thống nhất quy chuẩn đặt tên cơ quan báo chí sau sáp nhập là vấn đề đầu tiên được đặt ra. Tên gọi cần phản ánh rõ chức năng, phạm vi hoạt động và cơ quan chủ quản, đồng thời ưu tiên giữ lại thương hiệu báo chí có uy tín, tránh gây xáo trộn trong nhận diện của công chúng. Đảm bảo tên báo không gây nhầm lẫn về cấp quản lý, không lẫn lộn giữa báo chí chính thống và các bản tin nội bộ cũng là yêu cầu cần thiết.
Một vấn đề quan trọng khác là bản sắc riêng của từng cơ quan báo chí. Tên gọi và nhận diện cần gắn liền với nhiệm vụ chính trị, đối tượng phục vụ, đồng thời đơn giản, dễ nhớ, phù hợp với môi trường truyền thông số. Việc đặt tên cần tối ưu hóa cho các nền tảng như internet, mạng xã hội và ứng dụng số.
Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh cho rằng mục tiêu cuối cùng của quá trình tinh gọn không chỉ là giảm đầu mối hay giảm số lượng cơ quan báo chí, mà là nâng cao chất lượng thông tin, bảo đảm vai trò lãnh đạo, định hướng của Đảng, Nhà nước trong hoạt động báo chí.
Bên cạnh việc tinh gọn bộ máy tổ chức, “bài toán” kinh tế báo chí được đánh giá là thách thức không nhỏ trong bối cảnh hiện nay.
Theo nhà báo Đào Quang Bính, Chủ tịch Hội đồng trị sự, Tổng giám đốc, Tổng Thư ký tòa soạn Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy, muốn giải được bài toán kinh tế báo chí phải bắt đầu từ cốt lõi chuyển đổi số. Là một trong những cơ quan báo chí tiên phong trong việc tinh gọn bộ máy, Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy đã tổ chức tòa soạn theo mô hình tòa soạn hợp nhất từ năm 2020, ngay sau khi thực hiện chuyển đổi, và cũng là cơ quan báo chí tiên phong triển khai chuyển đổi số.
Với sự bùng nổ của công nghệ trong những năm gần đây, theo nhà báo Đào Quang Bính, các tòa soạn cũng đang tăng tốc trong công cuộc chuyển đổi số. Trong cuộc đua này, ai nhanh, người ấy sẽ “cầm cờ” và đương nhiên, ai có bước đi khác biệt, đột phá, cũng sẽ giành được lợi thế lớn.
“Chúng ta phải nhìn được lõi của công nghệ. Chúng tôi thật sự đã phát huy được tinh thần tự lực – tự cường – tự lao vào công nghệ và công nghệ sẽ quay lại giúp chúng ta hoàn thành sứ mệnh”, ông Bính nhấn mạnh.
Còn theo Nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn, Tổng Biên tập Báo Thanh Niên, những thay đổi trong hành vi tiếp nhận tin tức đã ảnh hưởng rõ rệt đến hoạt động và doanh thu của các tờ báo. Công chúng, đặc biệt là người trẻ đang dần không còn đọc báo in. Việc theo dõi tin tức chủ yếu qua mạng xã hội khiến báo chí chính thống mất dần ưu thế nhận diện.
“Các báo thế giới đều giảm traffic (lượng truy cập) từ sau đại dịch Covid-19 đến nay, trừ các tờ báo có đột phá lớn về chất lượng nội dung. Tình hình ở Việt Nam cũng tương tự. Không chỉ vậy, việc tuyển dụng phóng viên trẻ để làm báo chính trị – xã hội hiện nay vẫn là thách thức lớn”, ông Nguyễn Ngọc Toàn nhìn nhận.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp hiện nay cũng chuyển hướng quảng cáo sang các nền tảng xuyên biên giới, khiến nguồn thu của các tờ báo giảm sút đáng kể. Chỉ còn một số doanh nghiệp lớn trong nước duy trì chiến dịch PR trên báo chí chính thống, dẫn tới thực tế là kinh tế báo chí nói chung đang gặp nhiều khó khăn.
KINH TẾ BÁO CHÍ: ĐỔI MỚI TƯ DUY ĐỂ TỰ CHỦ VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
Trả lời câu hỏi về mâu thuẫn giữa nhiệm vụ báo chí và kinh tế báo chí, ông Toàn khẳng định: “Không có mâu thuẫn, mà hai nhiệm vụ này cần được triển khai song song bằng các phương pháp khác nhau và hướng đến các nhóm công chúng riêng biệt”.
Liên quan đến chính sách, dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đã bước đầu đề cập đến mô hình tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện. Tuy nhiên, theo ông Toàn, cách tiếp cận hiện nay vẫn thiên về nhóm báo chí chủ lực như: VTV, VOV, Thông tấn xã Việt Nam, trong khi chưa mở rộng cơ hội cho các cơ quan báo chí có tiềm năng vươn lên ở tầm quốc gia và quốc tế.
Ngoài ra, mô hình tổ hợp cần đặt trên tiêu chí tự chủ kinh tế và tầm ảnh hưởng của cơ quan báo chí, thay vì chỉ gói gọn trong các đơn vị quản lý nhà nước.
Một điểm mới đáng chú ý trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) là việc bổ sung ba nguồn thu mới cho báo chí, bao gồm: thu từ lợi nhuận phần vốn góp trong doanh nghiệp, thu từ đặt hàng của cơ quan nhà nước và thu từ người có nhu cầu đăng bài nghiên cứu khoa học. Tổng Biên tập Báo Thanh Niên hoan nghênh các quy định này, nhưng cũng kiến nghị cần có hướng dẫn cụ thể, đặc biệt là cơ chế chịu trách nhiệm của người đứng đầu khi doanh nghiệp nhận vốn góp bị thua lỗ.
Đồng thời, các gói đặt hàng từ cơ quan nhà nước nên được xây dựng phù hợp với thế mạnh từng tờ báo và việc phân bổ ngân sách cần dựa trên tiêu chí hiệu quả truyền thông rõ ràng, minh bạch.
“Cần có những giải pháp tháo gỡ những bất cập về chính sách quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp có thu, nhất là trong đầu tư công nghệ, nâng cao thu nhập và tuyển dụng nhân sự chất lượng. Bên cạnh đó là các cơ chế, chính sách khuyến khích cơ quan báo chí phát triển thành doanh nghiệp dịch vụ truyền thông – công nghệ, thực hiện nhiệm vụ chính trị theo đặt hàng của Nhà nước”, Nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn kiến nghị.
Để thích ứng với xu thế truyền thông số và áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng trong môi trường báo chí hiện đại, Báo Thanh Niên cũng đã thay đổi cả về tổ chức lẫn cách tác nghiệp. Tờ báo tăng cường tổ chức các sự kiện truyền thông nhằm phát huy uy tín và kết nối với đối tượng độc giả. Quy trình quản lý tòa soạn được chuyển hướng tập trung cho báo điện tử, tăng cường đầu tư tài chính và nhân sự cho nền tảng số.
Mục tiêu cuối cùng của quá trình tinh gọn không chỉ là giảm đầu mối hay giảm số lượng cơ quan báo chí, mà là nâng cao chất lượng thông tin, bảo đảm vai trò lãnh đạo, định hướng của Đảng, Nhà nước trong hoạt động báo chí.
