Thưa TS. Lê Vũ Điệp, là giảng viên báo chí và truyền thông, bà nhìn nhận thế nào về tác động của AI đến ngành báo chí, truyền thông hiện nay, đặc biệt là ở khía cạnh truyền thông đối ngoại?
Không thể phủ nhận AI đang có ảnh hưởng sâu rộng đến báo chí, truyền thông. AI đã tham gia vào quy trình sản xuất nội dung ở nhiều khâu khác nhau, hỗ trợ tích cực cho nhà báo và những người theo dõi dòng chảy thông tin, giúp tổng hợp thông tin một cách nhanh chóng và toàn diện, cho phép nắm bắt các luồng thông tin hiệu quả nhất.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, AI cũng đặt ra không ít thách thức, đặc biệt trong lĩnh vực truyền thông đối ngoại. Truyền thông đối ngoại được hiểu là hoạt động sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng của một quốc gia để truyền tải và lan tỏa thông tin xuyên biên giới. Hoạt động này thường gắn liền với các chủ thể quốc gia, thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, nhằm quảng bá thông tin ra cộng đồng quốc tế.
Trong trường hợp AI không được thiết lập để lọc bỏ các nguồn tin không chính thống, nó có thể gây ra hiện tượng nhiễu loạn thông tin, làm suy giảm hiệu quả các chiến dịch truyền thông đối ngoại, dẫn đến việc công chúng quốc tế tiếp nhận những thông tin không chính xác, ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh quốc gia.
Vậy theo bà, báo chí nên tận dụng AI như thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách, quảng bá môi trường kinh doanh, từ đó thu hút nhà đầu tư nước ngoài?
Theo tôi, rủi ro nhiễu loạn thông tin như đã nói ở trên đặt ra yêu cầu cấp thiết về chất lượng nguồn dữ liệu mà AI sử dụng, nhằm đảm bảo tính xác thực và minh bạch trong thông tin được truyền tải.
Chúng ta biết rằng AI hoạt động dựa trên việc tổng hợp thông tin từ các dữ liệu đầu vào có sẵn, như nguồn dữ liệu trên Internet hoặc các cơ sở dữ liệu được cung cấp. Thông tin chất lượng hay không, phụ thuộc vào các nguồn dữ liệu đáng tin cậy, đã được thẩm định kỹ lưỡng. Khi các nguồn dữ liệu này được đảm bảo, AI có thể sử dụng chúng để tạo ra những thông tin chính xác, phục vụ hiệu quả cho mục tiêu quảng bá môi trường đầu tư và thu hút nhà đầu tư nước ngoài.
Chúng ta có thể nhập liệu cho AI những thông tin liên quan đến tiềm năng phát triển của Việt Nam, như các thế mạnh về kinh tế, du lịch, cơ sở hạ tầng, hoặc các chính sách ưu đãi đầu tư. Những dữ liệu này, nếu được xây dựng từ các nguồn quốc gia chính thống và được xác minh rõ ràng, với độ tin cậy cao.
Khi nhà đầu tư nước ngoài quan tâm đến các thông tin này, họ có thể sử dụng AI để đặt câu hỏi hoặc yêu cầu tổng hợp dữ liệu. Lúc này, AI sẽ cung cấp thông tin dựa trên những nguồn dữ liệu uy tín đã được nhập liệu từ trước, giúp nhà đầu tư tiếp cận nhanh chóng và chính xác với các cơ hội đầu tư tại Việt Nam.
Hiện nay các công cụ AI chủ yếu đều là của các công ty công nghệ lớn trên thế giới, nên việc đào tạo các mô hình này bằng dữ liệu chính thống quốc gia không hề dễ dàng. Điều này có đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các tòa soạn báo về việc phải phát triển các mô hình AI riêng biệt hay không?
Theo tôi, điều này là cần thiết. Việc ứng dụng công nghệ AI là một xu thế khó có thể đảo ngược. Do đó, chúng ta cũng không thể chỉ dựa vào mô hình của các công ty nước ngoài, mà cần tự chủ trong công nghệ. Tôi không phải chuyên gia công nghệ, không nắm rõ chi tiết về quá trình phát triển một mô hình AI riêng có khó khăn ra sao, song tôi nghĩ sẽ phải có giải pháp.
Trở lại với việc báo chí quảng bá hình ảnh quốc gia và thu hút nhà đầu tư nước ngoài, ngoài cấp nguồn “dữ liệu sạch” cho AI, chúng ta còn có thể tận dụng AI như thế nào nữa?
Khi đã có nguồn cấp dữ liệu chính thống, sạch, báo chí có thể sử dụng AI để phân tích tâm lý nhà đầu tư, cá nhân hóa các thông điệp truyền thông phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng đối tượng. Chẳng hạn, báo chí có thể ứng dụng AI để phân tích hành vi, xu hướng, mối quan tâm của nhà đầu tư từng quốc gia, từ đó tạo ra các thông điệp được cá nhân hóa, giúp họ dễ dàng tiếp cận cơ hội, chính sách đầu tư tại Việt Nam.
Ngoài ra, nhà báo có thể dùng AI tổng hợp thông tin, đưa ra những phân tích chuyên sâu, định hướng dư luận hiệu quả hơn, đồng thời giúp công chúng tránh bị hoang mang hoặc lạc hướng bởi những thông tin không đáng tin cậy.
Việc này không chỉ nâng cao hiệu quả truyền thông mà còn tạo sự kết nối chặt chẽ hơn với các nhà đầu tư, tăng cường khả năng cạnh tranh của Việt Nam trong việc thu hút FDI trên trường quốc tế.
AI có thể giúp báo chí “giao tiếp” hiệu quả hơn với cộng đồng quốc tế, nhưng làm sao để thông tin vừa nhanh, vừa chính xác, lại vẫn giữ bản sắc và độ tin cậy của báo chí Việt Nam?
Một trong những tôn chỉ cốt lõi của báo chí Việt Nam là cung cấp thông tin nhanh chóng, trung thực và khách quan, đồng thời tôn trọng bản sắc quốc gia và đảm bảo tính xác minh, độ tin cậy của thông tin. Đây là những giá trị nền tảng giúp báo chí Việt Nam giữ vững uy tín trong nước và trên trường quốc tế.
Vì thế, báo chí cần sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, chứ không phải thay thế hoàn toàn quy trình sản xuất tin tức. Đặc biệt, báo chí cần duy trì phong cách tiếp cận riêng, phản ánh bản sắc văn hóa, lịch sử và giá trị quốc gia, để thông tin không chỉ chính xác mà còn mang tính đại diện cho hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế.
Tôi muốn nhấn mạnh: AI có tiềm năng lớn trong việc hỗ trợ báo chí Việt Nam giao tiếp hiệu quả hơn với cộng đồng quốc tế, nhưng để giữ được bản sắc và độ tin cậy, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa công nghệ và vai trò của các nhà báo trong việc đảm bảo chất lượng thông tin và bảo vệ các giá trị cốt lõi của báo chí Việt Nam.
Liên quan đến vai trò của nhà báo, theo bà, những kỹ năng “con người” nào sẽ trở nên quan trọng?
Trong bối cảnh AI đang ngày càng chiếm ưu thế trong phân tích và xử lý dữ liệu, kỹ năng mềm đóng vai trò then chốt để người làm báo thích nghi và nổi bật. Một trong những kỹ năng mềm quan trọng nhất là khả năng liên kết, phân tích và đánh giá vấn đề sắc bén. Mặc dù AI có thể hỗ trợ phân tích và đánh giá dữ liệu, nhưng như tôi đã đề cập, nếu nguồn dữ liệu đầu vào mà AI tổng hợp không thực sự đáng tin cậy, thì kết quả phân tích cũng sẽ thiếu chính xác.
Do đó, người làm báo cần rèn luyện tư duy phản biện và khả năng nhìn nhận vấn đề một cách sâu sắc, từ đó đưa ra những đánh giá độc lập, không phụ thuộc hoàn toàn vào các kết quả do AI cung cấp. Kỹ năng này giúp họ không chỉ xử lý thông tin một cách hiệu quả mà còn đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy trong công việc.
Bên cạnh những kỹ năng này, tôi cho rằng năng lực tự chủ và trách nhiệm của nhà báo là vô cùng quan trọng. Đây là một trong các chuẩn đầu ra mà nhiều chương trình đào tạo báo chí và truyền thông đang hướng tới.
Năng lực này thể hiện ở khả năng “kháng cự” trước những nguồn thông tin không đáng tin cậy, đặc biệt trong môi trường số hóa như Internet, nơi thông tin thường hỗn tạp và chưa được kiểm chứng. Người làm báo cần được trang bị khả năng giữ một cái đầu tỉnh táo, biết cách sàng lọc và xử lý thông tin cẩn trọng để đảm bảo chỉ tiếp nhận, sử dụng những nội dung “sạch” và đáng tin cậy, góp phần bảo vệ uy tín của ngành báo chí, truyền thông trong bối cảnh thông tin dễ bị nhiễu loạn.
Những kỹ năng nào là bắt buộc đối với nhà báo hiện nay, thưa bà?
Tôi cho rằng có nhiều kỹ năng quan trọng, nhưng một số kỹ năng nổi bật cần được chú trọng.
Đầu tiên là kỹ năng đặt câu hỏi, xây dựng các lệnh (prompt) hiệu quả cho AI. Kỹ năng này giúp các nhà báo tận dụng AI tìm kiếm và thu thập thông tin thô nhanh chóng và chính xác. Việc đặt câu hỏi đúng cách sẽ đảm bảo AI cung cấp các kết quả phù hợp, hỗ trợ hiệu quả cho quá trình sản xuất nội dung hoặc phân tích thông tin.
Thứ hai, một kỹ năng quan trọng không kém là khả năng đánh giá tính xác thực của thông tin do AI cung cấp. Thực tế, không phải lúc nào kết quả từ AI cũng đảm bảo độ chính xác. Chẳng hạn, khi AI trích dẫn các nguồn tài liệu tham khảo, đôi khi nó không thể lọc bỏ hoàn toàn những nguồn không đáng tin cậy, thậm chí là các nguồn giả mạo hoặc không chính thống, do đó, các nhà báo phải có khả năng phân tích, nhìn nhận, xác minh thông tin. Họ cần biết cách kiểm chứng nguồn dữ liệu, nhận diện những thông tin không đảm bảo độ tin cậy và loại bỏ những thông tin sai lệch mà AI có thể vô tình cung cấp.
Vậy, các chương trình đào tạo báo chí – truyền thông hiện nay cần thay đổi như thế nào để bắt kịp xu hướng AI, thưa bà? Liệu có cần đưa các môn học về dữ liệu và công nghệ vào khung chương trình chính thức?
Theo tôi, việc đưa các môn học về dữ liệu và công nghệ vào khung chương trình đào tạo báo chí và truyền thông chính thức là hoàn toàn cần thiết và nên được thực hiện. Đây không chỉ là xu thế tất yếu tại Việt Nam mà còn là xu hướng chung trên toàn thế giới.
Nhiều quốc gia đã tiên phong tích hợp các học phần dữ liệu và công nghệ vào chương trình đào tạo báo chí từ khá lâu. Các môn học này không chỉ cung cấp kiến thức nền tảng về cách sử dụng công nghệ mà còn giúp sinh viên phát triển các kỹ năng cần thiết để thích nghi với những thay đổi nhanh chóng trong lĩnh vực truyền thông.
Tuy nhiên, việc thay đổi chương trình đào tạo để bắt kịp xu hướng AI cũng đặt ra những thách thức không nhỏ. Công nghệ, đặc biệt là AI, phát triển với tốc độ chóng mặt. Các phiên bản AI mới liên tục được cập nhật và hoàn thiện, mang lại những tính năng ngày càng ưu việt. Điều này đòi hỏi các cơ sở đào tạo phải liên tục cập nhật nội dung chương trình, đánh giá và tích hợp những tính năng mới của AI để đảm bảo rằng người học luôn bám sát được các tiến bộ công nghệ. Đây là một nhiệm vụ không hề đơn giản, bởi việc theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ lại đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian, nguồn lực và sự nhạy bén trong việc thiết kế chương trình đào tạo.
Do đó, các chương trình đào tạo cần thiết kế linh hoạt, tập trung vào việc trang bị cho sinh viên khả năng tự học và thích ứng với công nghệ mới. Các môn học về dữ liệu và công nghệ không chỉ nên bao gồm kiến thức lý thuyết mà còn cần cung cấp các kỹ năng thực hành, chẳng hạn như cách phân tích dữ liệu lớn, sử dụng các công cụ AI để xử lý thông tin, hoặc khai thác các nền tảng công nghệ để sản xuất nội dung truyền thông. Đồng thời, các cơ sở đào tạo cần hợp tác với các chuyên gia công nghệ và các tổ chức báo chí tiên tiến để đảm bảo rằng nội dung giảng dạy luôn cập nhật và phù hợp với thực tiễn.
Theo bà, điều quan trọng nhất khi báo chí, đặc biệt là báo chí kinh tế, đối ngoại, sử dụng AI là gì?
Thực tế, các cơ quan báo chí đều nhận thức rõ công nghệ, bao gồm AI, đang thay đổi nhanh chóng và mang lại cả cơ hội lẫn thách thức. Để ứng dụng AI một cách có trách nhiệm và hiệu quả, theo tôi, điều cốt lõi là sử dụng AI với tinh thần trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp.
Nếu phụ thuộc quá nhiều vào AI, để công nghệ này đảm nhận quá nhiều công đoạn trong các nghiệp vụ báo chí và truyền thông, sẽ có nguy cơ cao vai trò và vị thế của các cơ quan báo chí, cũng như bản chất của thông tin báo chí, sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong tương lai không xa.
Đặc biệt, trong hoạt động cung cấp thông tin đối ngoại, báo chí gắn với sứ mệnh định hướng dư luận, xây dựng hình ảnh và nâng cao uy tín Việt Nam trên trường quốc tế. Do đó, khi ứng dụng AI, cần đặt vai trò của người làm nghề lên hàng đầu, không để công nghệ thay thế hoàn toàn các kỹ năng và trách nhiệm nghề nghiệp.
Hãy xem AI như một công cụ hỗ trợ đắc lực thay vì lạm dụng. Bằng cách này, báo chí Việt Nam có thể tiếp tục thực hiện sứ mệnh dẫn dắt và định hướng dư luận, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước và nâng cao hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế.
VnEconomy 20/06/2025 10:00
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 24+25-2025 phát hành ngày 16/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1453
