Tiếp tục Kỳ họp bất thường lần thứ 9, sáng 15/2, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Tham gia thảo luận tại Tổ 1 (Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội), Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh đến tầm quan trọng và cấp bách của việc xây dựng và ban hành Nghị quyết thí điểm này. Đây là bước đi quan trọng đầu tiên để thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Theo Tổng Bí thư, việc Quốc hội cho ý kiến dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là nội dung rất quan trọng, rất gấp.
“Lựa chọn công nghệ phải chọn công nghệ hiện đại, tiên tiến, phải đi tắt đón đầu, nếu không sẽ tụt hậu so với thế giới. Nếu chỉ lựa chọn công nghệ, máy móc giá rẻ (theo quy định của Luật Đấu thầu) chúng ta sẽ trở thành bãi rác công nghệ”.
Tổng Bí Thư cho biết Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã được ban hành cuối năm 2024, nhưng để đi vào cuộc sống không thể chờ đợi sửa đổi các luật liên quan (dự kiến đến cuối năm 2025 mới hoàn thành), khi đó không còn ý nghĩa của tinh thần của Nghị quyết số 57 đã nêu.
Chính vì thế đòi hỏi phải có một văn bản để khẩn trương đưa Nghị quyết 57 vào cuộc sống. Quy trình sửa đổi Luật Khoa học và công nghệ và các luật liên quan mất nhiều thời gian, có thể mất cả năm. Vì vậy, dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã được trình Quốc hội tại Kỳ họp bất thường này.
Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng phạm vi của vấn đề này quá lớn, bởi động đến vấn đề nào của hoạt động khoa học, công nghệ, chuyển đổi số quốc gia cũng có khó khăn do các quy định hiện hành. Đây là bài học cho thấy thể chế là điểm nghẽn, nếu không gỡ được thể chế, thì đường lối, quan điểm của Đảng sẽ không đi vào cuộc sống. Nghị quyết thí điểm của Quốc hội đưa ra cũng vì mục tiêu khẩn trương tháo gỡ những vướng mắc trong hệ thống pháp luật.
Nghị quyết thí điểm của Quốc hội đưa ra không chỉ vì mục tiêu khẩn trương tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong hệ thống pháp luật, mà còn góp phần thúc đẩy, khuyến khích để phát triển khoa học công nghệ.
Phạm vi của dự thảo nghị quyết chỉ đưa 3 nhóm vấn đề định hướng cần tập trung giải quyết. Nghị quyết cũng không thể quy định hết các vấn đề cụ thể đang vướng mắc. Điều này cũng thể hiện tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”.
Thời gian qua không phát triển được là do vướng mắc trong hệ thống pháp luật, trong đó có các luật như Luật Khoa học và Công nghệ, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công, Luật Doanh nghiệp, Luật Sở hữu trí tuệ…, theo Tổng Bí thư.
Phân tích cụ thể, Tổng Bí thư chỉ ra vướng mắc lớn nhất hiện nay nằm ở quy định của Luật Đấu thầu. Trong đó theo luật chỉ có mua đồ rẻ, không thích mua đồ đắt tiền, tìm thị trường mua đồ rẻ nhất. Theo ông, nếu làm máy móc như quy định hiện nay thì chỉ mua đồ công nghệ giá rẻ, cuối cùng trở thành “bãi rác” của khoa học công nghệ và luôn luôn tụt hậu.
“Lựa chọn công nghệ phải chọn công nghệ hiện đại, tiên tiến, phải đi tắt đón đầu, nếu không sẽ tụt hậu so với thế giới. Nếu chỉ lựa chọn công nghệ, máy móc giá rẻ (theo quy định của Luật Đấu thầu) chúng ta sẽ trở thành bãi rác công nghệ”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.
Ông dẫn chứng như việc phát triển công nghệ 5G, trong khi công nghệ này đã phát triển từ lâu trên thế giới. Nhiều quốc gia đã tiến xa hơn, đã tập trung phát triển các loại vệ tinh tầm thấp với công nghệ vượt trội. Vì tốc độ hiện phát triển rất kinh khủng, khi phát triển vệ tinh tầm thấp sẽ không còn những cái của 5G. Do vậy Việt Nam đấu thầu có khi còn được tặng luôn 5G vì họ đẩy thiết bị lạc hậu cho người khác dùng để có không gian phát triển công nghệ mới.
Khoa học công nghệ là miền đất hoang vu cần khai thác, ai đi được vào, trúng được thì thắng lợi lớn; khoa học công nghệ cần có sự mạo hiểm, rủi ro, chứ không phải đường rộng thênh thang ai cũng có thể đến được; còn nếu cứ chờ đầy đủ điều kiện thì rất khó.
Đây là bài học quan trọng đối với phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, theo Tổng Bí thư. Nếu Việt Nam hài lòng với 5G, tức là chấp nhận sự tụt hậu và đi sau sự phát triển của thế giới.
“Mình sẽ trở thành bãi rác từ những chuyện như vậy nếu cứ máy móc đấu thầu thế này. Đầu tư người ta đưa sang các công nghệ mình chưa có, coi là tiên tiến nhưng so với thế giới, phát triển chung lạc hậu rồi. Tuy nhiên, luật quy định đấu thầu chỉ quan tâm vào tiền nong, giá rẻ, sẽ vấp phải, mắc vào bẫy người ta…”, Tổng Bí thư lưu ý, đồng thời nhấn mạnh Việt Nam đi sau phải đi tắt, đón đầu, tập trung ngay vào việc làm chủ công nghệ mới, tránh lãng phí nguồn lực cho những công nghệ lạc hậu.
Một ví dụ khác như trong tuật thuế, Tổng Bí thư cho rằng nên có biện pháp để khuyến khích phát triển và nếu có biện pháp miễn giảm thuế đúng đắn, hợp lý thì thậm chí có thể thu lại được thuế nhiều hơn
Tổng Bí thư cho biết rất xúc động khi nghe Thủ tướng báo cáo về việc miễn thuế, giảm thuế, lại thu được nhiều thuế hơn vì miễn giảm thuế sẽ khuyến khích được phát triển; giảm lãi suất cho vay của ngân hàng, giúp nhiều người được vay, ngân hàng thu được nhiều lãi hơn.
Từ ví dụ này, Tổng Bí thư đề nghị nghiên cứu các quy định về khuyến khích như thế nào để phát huy hiệu quả hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Cũng tại buổi thảo luận tại Tổ 1, trao đổi về nút thắt trong phát triển khoa học công nghệ của Luật Doanh nghiệp, Tổng Bí thư cho rằng cũng cần có cơ chế khuyến khích hợp lý, không nên tự mình hạn chế mình, cụ thể như trường đại học, các cơ sở khoa học phải có hợp tác với doanh nghiệp.
Từ thực tế trên, Tổng Bí thư cho rằng, cần phải tháo gỡ rào cản thể chế theo trật tự và tất cả mọi người phải cùng thực hiện, cùng đi đúng hướng. Song song đó, phải có các biện pháp khuyến khích về đầu tư, cần phải chấp nhận rủi ro, mạo hiểm và cần có thời gian.
Ông ví von khoa học công nghệ là miền đất hoang vu cần khai thác, ai đi được vào, trúng được thì thắng lợi lớn; khoa học công nghệ cần có sự mạo hiểm, rủi ro, chứ không phải đường rộng thênh thang ai cũng có thể đến được; còn nếu cứ chờ đầy đủ điều kiện thì rất khó. Nghị quyết thí điểm của Quốc hội là bước đầu để thể chế hóa Nghị quyết 57, về lâu dài cần tiếp tục sửa chữa các luật để đồng bộ, sát thực tiễn, đáp ứng yêu cầu, có sự tham vấn của các chuyên gia, nhà khoa học…
“Chúng ta cần đổi mới tư duy, cách làm, nhìn thẳng vào vấn đề của thực tế để có cách tháo gỡ và không ngại vấn đề gì”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.
