Giải pháp từ chính sách để xây tổ tạo những “đại bàng công nghệ” (Bài 2)

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, công nghệ số và đổi mới sáng tạo đã trở thành động lực cốt lõi giúp các quốc gia nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và vươn lên mạnh mẽ trong chuỗi giá trị toàn cầu. Những quốc gia có chính sách pháp lý linh hoạt, môi trường đầu tư hấp dẫn cùng với hệ sinh thái hỗ trợ đổi mới hiệu quả đã đạt được những bước tiến vượt bậc.

Việt Nam đang đứng trước một cơ hội chưa từng có để trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo tại khu vực Đông Nam Á. Với dân số trẻ, năng động, tốc độ số hóa nhanh và sự quan tâm ngày càng lớn từ chính phủ, Việt Nam có đủ tiềm năng để bứt phá. Tuy nhiên, thực tế cho thấy doanh nghiệp trong nước vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản, từ khó khăn trong tiếp cận tài chính, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, thử nghiệm công nghệ mới đến vấn đề thu hút nhân tài. Nếu không có những giải pháp đột phá, Việt Nam có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội vàng này và bị tụt lại phía sau trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

 Cải cách chính sách tài chính và ưu đãi thuế

Một trong những rào cản lớn nhất đối với doanh nghiệp công nghệ tại Việt Nam hiện nay là vấn đề tài chính. Việc tiếp cận nguồn vốn cho nghiên cứu và phát triển (R&D) vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp hoặc doanh nghiệp nhỏ và vừa. Để thực sự tạo ra một cú hích cho đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần mạnh dạn thực hiện các chính sách tài chính ưu đãi hơn nữa. Hiện tại, mức khấu trừ thuế cho chi phí nghiên cứu ở Việt Nam chưa đủ hấp dẫn so với các nước trong khu vực. Trong khi Singapore đang áp dụng mức khấu trừ thuế lên tới 250% cho các khoản chi phí R&D, Việt Nam có thể nâng mức này lên 200%-250% nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn vào đổi mới sáng tạo.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng cần áp dụng chính sách miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 5-10 năm cho các doanh nghiệp đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển công nghệ mới. Điều này không chỉ giúp giảm gánh nặng tài chính mà còn tạo động lực dài hạn cho doanh nghiệp. Đồng thời, việc thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm do Nhà nước bảo lãnh để hỗ trợ tài chính cho các startup công nghệ cũng là một giải pháp quan trọng. Mô hình này đã rất thành công tại Israel với Quỹ Yozma, giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn vốn để hiện thực hóa các ý tưởng đổi mới.

Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

Việc bảo vệ sở hữu trí tuệ là yếu tố then chốt để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và sáng tạo. Nếu không có cơ chế bảo vệ phù hợp, doanh nghiệp sẽ e ngại đầu tư vào công nghệ mới do lo ngại bị sao chép hoặc đánh cắp ý tưởng. Hiện nay, quá trình đăng ký sở hữu trí tuệ tại Việt Nam kéo dài từ 3-5 năm, trong khi tại các nước phát triển chỉ mất khoảng 12-18 tháng. Việc rút ngắn thời gian cấp bằng sáng chế không chỉ giúp doanh nghiệp bảo vệ tài sản trí tuệ hiệu quả hơn mà còn tạo động lực để họ tiếp tục đầu tư vào R&D.

Ngoài ra, Việt Nam cũng cần tăng cường biện pháp xử lý nghiêm các hành vi vi phạm sở hữu trí tuệ nhằm đảm bảo quyền lợi chính đáng cho doanh nghiệp. Đồng thời, việc hỗ trợ doanh nghiệp đăng ký sở hữu trí tuệ quốc tế sẽ giúp các công ty công nghệ Việt Nam bảo vệ sản phẩm của mình trên phạm vi toàn cầu, tránh tình trạng bị cạnh tranh không lành mạnh từ các đối thủ nước ngoài.

Cơ chế thử nghiệm sandbox cho công nghệ mới

Nhiều công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, fintech hiện đang gặp khó khăn trong việc thử nghiệm và triển khai tại Việt Nam do thiếu hành lang pháp lý phù hợp. Nếu không có cơ chế hỗ trợ, nhiều doanh nghiệp công nghệ tiềm năng sẽ gặp khó khăn trong việc phát triển sản phẩm và mở rộng thị trường. Để thúc đẩy sự phát triển của các ngành này, Việt Nam cần nhanh chóng áp dụng mô hình sandbox như Singapore và Mỹ đã triển khai.

Mô hình sandbox cho phép doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới trong môi trường pháp lý an toàn, giúp họ kiểm nghiệm sản phẩm trước khi chính thức ra mắt thị trường. Đồng thời, việc thành lập hội đồng đánh giá độc lập để giám sát quá trình thử nghiệm cũng là điều cần thiết nhằm đảm bảo sự cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và quản lý rủi ro pháp lý.

Thu hút và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Nguồn nhân lực là yếu tố quyết định sự phát triển của công nghệ, nhưng Việt Nam vẫn chưa có chính sách đủ mạnh để thu hút nhân tài công nghệ cao. Một trong những rào cản lớn nhất là các quy định visa và giấy phép lao động cho chuyên gia nước ngoài vẫn còn nhiều thủ tục phức tạp. Để giải quyết vấn đề này, Việt Nam cần nới lỏng các quy định, đặc biệt là áp dụng chính sách visa dài hạn (5-10 năm) cho các nhân tài công nghệ, tương tự như “Startup Visa” của Canada hoặc Green Card dành cho nhân sự công nghệ cao tại Mỹ.

Bên cạnh đó, hợp tác với các tập đoàn công nghệ lớn để xây dựng trung tâm đào tạo AI, Big Data, IoT cũng là một giải pháp quan trọng để phát triển đội ngũ nhân tài trong nước. Đồng thời, cần tạo cơ chế để các trường đại học và doanh nghiệp cùng đầu tư vào các dự án nghiên cứu, giúp sinh viên và nhà khoa học có điều kiện thực nghiệm tốt hơn, từ đó nâng cao chất lượng nhân lực công nghệ tại Việt Nam.

Đầu tư mạnh vào hạ tầng số và chuyển đổi số

Cơ sở hạ tầng số đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Việt Nam cần đẩy mạnh triển khai mạng 5G trên toàn quốc nhằm tạo nền tảng cho doanh nghiệp ứng dụng công nghệ mới. Bên cạnh đó, việc phát triển chính phủ điện tử sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin và giảm thiểu thủ tục hành chính, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn.

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 57 về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là một dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội để thúc đẩy đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Tuy nhiên, để biến cơ hội thành hiện thực, Việt Nam cần triển khai đồng bộ các giải pháp trên, từ chính sách tài chính, bảo vệ sở hữu trí tuệ, thử nghiệm công nghệ mới đến đào tạo nhân lực và phát triển hạ tầng số.

Nếu làm được điều này, Việt Nam không chỉ bắt kịp xu hướng công nghệ toàn cầu mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho doanh nghiệp phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Đây chính là thời điểm để Việt Nam hành động quyết liệt nhằm không bỏ lỡ cơ hội lịch sử này. Một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mạnh mẽ sẽ là nền tảng vững chắc giúp Việt Nam bứt phá, vươn lên trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu khu vực và xa hơn là trên thế giới.

Còn nữa…