Các sản phẩm OCOP đang dần trở thành những “đại sứ văn hóa” truyền tải giá trị Việt ra thế giới. Hành trình từ cổng làng ra thị trường quốc tế là một chặng đường đầy cơ hội, nhưng cũng không ít rào cản kỹ thuật đòi hỏi sự kiên tâm và chuyển đổi tư duy mạnh mẽ từ các chủ thể sản xuất…
Việt Nam sở hữu lợi thế đa dạng về tài nguyên, khí hậu và bản sắc văn hóa vùng miền, tạo nên hệ thống sản vật và làng nghề truyền thống phong phú. Các sản phẩm OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) không chỉ giúp nâng cao giá trị kinh tế nông thôn mà còn là kênh quan trọng khẳng định vị thế thương hiệu Việt trên trường quốc tế.
Theo thống kê của Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, trong nhóm sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia, đã có 48/79 sản phẩm, tương đương hơn 60%, được xuất khẩu sang các thị trường như Hoa Kỳ, châu Âu và Nhật Bản, những thị trường đòi hỏi khắt khe về chất lượng, tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm và tính minh bạch của chuỗi cung ứng.
Bên cạnh đó, tại nhiều địa phương, các sản phẩm OCOP 4 sao và thậm chí 3 sao cũng đã từng bước tiếp cận thị trường quốc tế. Các sản phẩm được xuất khẩu thông qua hai kênh chính: xuất khẩu chính ngạch theo hợp đồng thương mại và xuất khẩu tại chỗ thông qua khách du lịch quốc tế mua hàng trực tiếp.
RÀO CẢN TỪ QUY MÔ NHỎ VÀ TƯ DUY THỊ TRƯỜNG
Mặc dù có nhiều tiềm năng, nhưng hành trình đưa sản phẩm OCOP ra thế giới vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể. Một số nhóm sản phẩm như trà, cà phê, gia vị hay thủ công mỹ nghệ đã tiếp cận được các thị trường khó tính, nhưng quy mô và sản lượng xuất khẩu thực tế vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng.
Nguyên nhân chủ yếu là nhiều chủ thể chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng, an toàn thực phẩm, chứng nhận và truy xuất nguồn gốc. Quy mô sản xuất nhỏ khiến khả năng cung ứng các đơn hàng lớn, ổn định còn hạn chế, trong khi năng lực nghiên cứu thị trường, ngoại ngữ, đàm phán thương mại, marketing quốc tế và logistics xuyên biên giới vẫn là những điểm nghẽn đáng kể.
Tại tọa đàm “Gia tăng xuất khẩu sản phẩm OCOP” ngày 25/12/2025, ông Nguyễn Bá Hải, Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Xúc tiến thương mại và đầu tư (Cục Xúc tiến thương mại) chỉ ra rằng tư duy thị trường của nhiều chủ thể vẫn còn giới hạn trong việc “bán những gì mình có” thay vì nghiên cứu nhu cầu thực tế của người tiêu dùng quốc tế.
Bên cạnh đó, quy mô sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu tính liên kết khiến việc cung ứng các đơn hàng lớn và ổn định trở nên khó khăn. Mặc dù đã có tên chung là “sản phẩm OCOP”, nhưng sự nhận thức chung về tiêu chuẩn để đạt được sự đồng đều trong chất lượng sản phẩm OCOP, thậm chí ngay trong một địa phương cũng đã có khác nhau.
Sự không đồng đều về chất lượng, bao bì nhãn mác chưa đạt chuẩn quốc tế và hạn chế về ngoại ngữ (đặc biệt là tiếng Anh) để kể những câu chuyện tinh túy về sản phẩm cũng là những điểm nghẽn lớn. Chi phí để đạt được các chứng nhận quốc tế (như FDA, FSSC 22000, EU code) rất tốn kém và quy trình thực hiện phức tạp.
Đồng tình, ông Đào Đức Huấn, Trưởng Phòng Quản lý Mỗi xã một sản phẩm và Du lịch nông thôn, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho rằng thách thức với doanh nghiệp siêu nhỏ, các hợp tác xã là quy mô nhỏ nên khó đáp ứng được các yêu cầu về mặt xuất khẩu.
Các hợp tác xã quen với cách làm truyền thống, có gì bán đó, ít quan tâm đến đầu tư hạ tầng sản xuất, chứng nhận, chất lượng… nên khi tham gia xuất khẩu gặp rất nhiều khó khăn. Đặc biệt, các rào cản kỹ thuật như chứng nhận FDA (Hoa Kỳ), mã số xuất khẩu (EU) hay các tiêu chuẩn khắt khe tại Nhật Bản đòi hỏi nguồn lực đầu tư rất lớn. Như trường hợp thương hiệu Mắm Lê Gia, doanh nghiệp đã phải mất tới 5 năm kiên trì để vượt qua các rào cản kỹ thuật này.
Một khó khăn nữa là về tư duy. Chủ thể OCOP nhỏ, gắn bó lâu đời với làng quê nên để thay đổi tư duy bằng việc đưa tiếng Anh vào trong sản phẩm, thiết kế bao bì phải thân thiện với môi trường, hay khai thác giá trị sản phẩm về mặt trách nhiệm xã hội… không dễ dàng.
CẦN MỘT CHIẾN LƯỢC XUẤT KHẨU BÀI BẢN
Từ thực tế trên, việc hỗ trợ để sản phẩm OCOP từng bước tiếp cận thị trường xuất khẩu được xem là yếu tố then chốt. Vấn đề đặt ra không còn là “có thể xuất khẩu hay không”, mà là làm thế nào để ngày càng nhiều sản phẩm nông thôn Việt Nam đủ sức đi xa hơn, bền vững hơn và từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Để sản phẩm OCOP thực sự vươn xa, các ý kiến cho rằng phải xác định xuất khẩu là “cuộc chơi” dài hạn nên cần đầu tư bài bản về cơ sở vật chất ngay từ đầu. Doanh nghiệp cần đầu tư nghiêm túc và “kiên tâm”. Theo ông Lê Anh, Giám đốc Công ty TNHH Thực phẩm Thương mại dịch vụ Lê Gia (thương hiệu Mắm Lê Gia), chủ thể nên làm tốt ở “sân nhà” để tạo uy tín và bệ đỡ vững chắc trước khi vươn ra biển lớn.
Đồng thời tiêu chuẩn hóa quốc tế bằng việc phải tuân thủ tuyệt đối các quy chuẩn về chất lượng, thiết kế nhãn mác theo yêu cầu của từng thị trường đích (như FSSC 22000 hay EU Code).
“Sự cộng hưởng giữa khát vọng của người sản xuất và sự đồng hành điều phối từ các cơ quan quản lý sẽ là chìa khóa để tinh hoa làng nghề Việt khẳng định vị thế bền vững trên thị trường toàn cầu”, ông Lê Anh chia sẻ.
Dưới góc độ xúc tiến thương mại, ông Nguyễn Bá Hải cho rằng các chủ thể nên tận dụng tối đa nguồn lực hỗ trợ từ nhà nước qua các hội chợ chuyên ngành như FoodExpo hay OCOPEX. Bộ Công Thương hỗ trợ gian hàng miễn phí tại các hội chợ quốc tế và khu gian hàng quốc gia. Cần đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số, tham gia các gian hàng quốc gia trên các sàn thương mại điện tử lớn như Alibaba, Amazon để kết nối trực tuyến toàn cầu.
Ông Hải đề xuất đăng ký bảo hộ thương hiệu “Vietnam OCOP” trên toàn cầu để tạo hệ thống nhận diện đồng bộ. Đặc biệt, cần phát triển chuỗi giá trị thông qua khuyến khích sự liên kết giữa các chủ thể trong cùng địa phương để thống nhất tiêu chuẩn và tạo quy mô hàng hóa lớn hơn.
Theo ông Đào Đức Huấn, doanh nghiệp cần có một chiến lược rõ ràng, một cách bài bản khi tiếp cận thị trường. Phải đổi mới sáng tạo, sẵn sàng thay đổi bao bì, nhãn mác hoặc điều chỉnh hương vị để thích ứng với “khẩu vị” của thị trường mục tiêu.
Với vai trò, chức năng và nhiệm vụ của Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, ông Huấn cho biết sẽ hỗ trợ các chủ thể OCOP cải thiện, phát triển và nâng cấp sản phẩm của mình theo yêu cầu của thị trường chứ không phải theo hướng mong muốn của chủ thể. Giúp các chủ thể bán những sản phẩm gắn với yêu cầu của thị trường. Đó là định hướng mà chương trình OCOP đã, đang và sẽ triển khai trong thời gian tới.
Bộ Công Thương-Song Hà
