Tại “Diễn đàn kinh tế Việt Nam – Pháp ngữ” ngày 14/10/2025, các nhận định cho rằng trong bối cảnh thế giới nhiều biến động, việc đa dạng hóa thị trường và đối tác trở thành nhu cầu sống còn, đặc biệt với những quốc gia đang trên đà bứt phá như Việt Nam.
Hành trình phát triển không gian Pháp ngữ không chỉ là một cam kết về văn hóa mà còn mở ra một cánh cửa kinh tế chiến lược đến thị trường châu Phi rộng lớn. Với những nền tảng lịch sử vững chắc và sự quan tâm sâu sắc từ lãnh đạo cấp cao, hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và cộng đồng Pháp ngữ châu Phi đang đứng trước những cơ hội vàng, dù không ít chông gai thử thách.
VIỆT NAM CHƯA CÓ MỘT FTA NÀO VỚI CÁC NƯỚC CHÂU PHI
Theo bà Nguyễn Phương Trà, Vụ trưởng Vụ Trung Đông và Châu Phi, Bộ Ngoại giao, khu vực châu Phi được đánh giá là động lực tăng trưởng của thế giới trong tương lai. Việc khai thác thị trường này không chỉ là một chiến lược ngoại giao mà còn là nhu cầu tất yếu đối với Việt Nam để đạt được hai mục tiêu phát triển quan trọng: Trở thành nước đang phát triển, công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030, và trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.
Mặc dù có thuận lợi lớn, hợp tác Việt Nam – châu Phi vẫn đối mặt với 3 điểm tồn tại chính, cản trở việc khai thác hết tiềm năng to lớn.
Thứ nhất: Xa cách về địa lý và sự hiểu biết về nhau còn hạn chế.
Theo bà Trà, khó khăn lớn nhất nằm ở cách vận dụng luật pháp của hai bên cũng khác nhau. Điều này thực sự là một điểm nghẽn khiến doanh nghiệp dễ va vấp, bị va vấp và chịu rủi ro, thậm chí là có thể vi phạm pháp luật.
Thứ hai: Tồn tại về thể chế.
“Giữa Việt Nam và nhiều quốc gia khác đã có các hiệp định như khuyến khích bảo hộ đầu tư, hiệp định tránh đánh thuế hai lần, hiệp định về tương trợ tư pháp… Tuy nhiên, giữa Việt Nam và châu Phi, hiệp định và thể chế này thực sự là rất hạn chế”, bà Trà nêu thực tế.
Bà Trà cho biết Việt Nam chỉ ký được 5 hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư và 7 hiệp định tránh đánh thuế hai lần với 54 nước châu Phi. Đáng chú ý, trong vòng 10 và 15 năm vừa qua, chúng ta không ký thêm bất kỳ một hiệp định mới nào. Việc thiếu trao đổi đoàn cấp cao cũng là một hạn chế khiến hai bên không có cơ hội thúc đẩy đàm phán và ký kết các hiệp định tạo khung pháp lý cho hợp tác.
Thêm vào đó, Việt Nam chưa có một Hiệp định thương mại tự do (FTA) nào với các nước châu Phi. Việc thiếu các thể chế như vậy khiến môi trường pháp lý bảo đảm cho hợp tác rất khó khăn.
Thứ ba: Thiếu ưu đãi từ chính sách của cả Việt Nam, cũng như của các nước châu Phi trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp.
Dù nhận thấy tiềm năng về phát triển nông nghiệp, hợp tác về khai khoáng, chế biến chế tạo…, nhưng trên thực tế, khi rà soát lại thì hầu như chưa có chính sách gì để hỗ trợ thúc đẩy các nội dung đó.
Hậu quả là, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam quan tâm đầu tư ở châu Phi đang phải đi đơn độc, tự bươn trải chứ chưa có được một chính sách để phát triển một hệ sinh thái doanh nghiệp Việt Nam tại đây, dẫn đến việc thiếu sự hỗ trợ lẫn nhau.
“Chính những vấn đề tồn tại này đã dẫn đến hiệu quả hợp tác còn rất hạn chế. Tổng trao đổi thương mại của Việt Nam với các nước châu Phi chỉ chiếm khoảng 5% tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam với toàn thế giới và đầu tư cũng còn chưa tương xứng với tiềm năng”, bà Trà nêu rõ.
THÚC ĐẨY THIẾT LẬP CÁC KHUÔN KHỔ HỢP TÁC
Để tận dụng cơ hội và vượt qua khó khăn, bà Trà đã đưa ra hai nhóm giải pháp trọng tâm, với sự tập trung cao độ từ Bộ Ngoại giao, gồm giải pháp dài hạn và giải pháp thực hiện ngay.
Nhóm giải pháp dài hạn nhằm xây dựng nền móng bền vững cho quan hệ đến năm 2030 và tầm nhìn 2035.
Cụ thể, theo bà Trà, cần tiếp tục củng cố sự tin cậy chính trị và thúc đẩy trao đổi đoàn cấp cao. Bộ Ngoại giao đang bắt tay xây dựng và dự kiến trình Chính phủ sớm một Đề án phát triển quan hệ với các nước châu Phi từ nay đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2035.
Trong đó, sẽ thúc đẩy mạnh mẽ việc thiết lập các khuôn khổ hợp tác với các nước châu Phi. Hiện nay Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược, đối tác chiến lược toàn diện, đối tác toàn diện với hơn 30 nước trên thế giới. Nhưng tại châu Phi, chúng ta mới chỉ có đối tác duy nhất là đối tác Hợp tác về phát triển (tương đương với đối tác toàn diện) với Nam Phi, suốt từ năm 2004 đến nay.
Đến tháng 5/2025 chúng ta thiết lập thêm một quan hệ đối tác toàn diện với Ai Cập. Tức là toàn bộ 54 nước châu Phi chúng ta chưa thiết lập được các khuôn khổ đối tác. Vì vậy, trong chiến lược dài hạn, chúng ta sẽ thúc đẩy rất mạnh mẽ việc thiết lập các khuôn khổ hợp tác với các nước châu Phi để tạo một khuôn khổ hoàn chỉnh, hoàn thiện, nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác.
Đồng thời hoàn thiện khung pháp lý toàn diện. Thực tế khung pháp lý còn quá ít, đặt mục tiêu trong vòng 5 năm tới, xây dựng, đàm phán và ký kết các Hiệp định khuyến khích bảo hộ đầu tư, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, các hiệp định kinh tế nhằm tạo nền tảng cho hợp tác.
Trụ cột cuối cùng là xây dựng chính sách ưu đãi đặc thù. Cụ thể hóa Nghị quyết 68 -NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân bằng các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát triển ở khu vực châu Phi. Các đề xuất bao gồm: bảo lãnh, hỗ trợ doanh nghiệp trong khuôn khổ luật pháp quốc tế để giảm thiểu rủi ro và các biện pháp với ngân hàng để việc huy động vốn không còn là rào cản khi triển khai các hợp đồng ở châu Phi.
Nhóm giải pháp thực hiện ngay tập trung vào các hành động thực tiễn, không cần chờ đợi.
Theo bà Trà, đó là tăng cường tiếp cận thông tin và kết nối doanh nghiệp thông qua các diễn đàn phối hợp giữa các bên nhằm tạo cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp châu Phi có thể kết nối được với nhau. Bên cạnh đó, tổ chức khảo sát thực tế và quảng bá quy mô quốc gia.
“Cần có sự đồng hành, hỗ trợ của Nhà nước để tổ chức các hoạt động khảo sát thực tế, đưa doanh nghiệp đi tiếp cận, kết nối, quảng bá ở các thị trường tiềm năng”, bà Trà đề xuất.
