Những tranh luận quanh việc hộ gia đình lắp điện mặt trời mái nhà để tự dùng có phải đăng ký, có thể bị xử phạt hay không, đang phản ánh một mâu thuẫn:”Khung chính sách cơ bản đã có nhưng cách triển khai chưa đủ rõ ràng, chưa đủ linh hoạt để vừa bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, vừa bảo đảm an ninh năng lượng và an toàn lưới điện”…
Liên quan đến vấn đề trên, ông Nguyễn Ngọc Cường, Chuyên gia độc lập về Năng lượng tái tạo, cho rằng tâm lý phản ứng của người dân hoàn
toàn dễ hiểu, song có sự nhầm lẫn về đối tượng
quản lý. Thực
chất đây là câu chuyện về truyền thông chưa rõ ràng và cách thức triển khai
chính sách chưa phù hợp thực tiễn.
PHÂN LOẠI ĐÚNG ĐỐI TƯỢNG, QUẢN LÝ DỮ LIỆU THAY CHO GIẤY PHÉP
Trao đổi với Vneconomy, ông Nguyễn Anh Tuấn, Ủy viên Thường trực
BCH Hiệp hội năng lượng Việt Nam, cho biết các hộ lắp đặt điện mặt trời
mái nhà công suất vừa và nhỏ nếu không phát lên lưới thì không có căn cứ pháp lý gì để phạt. Đây là trang
thiết bị trong gia đình, không phát lên lưới, do đó chế tài xử phạt, quản lý đối với các tổ chức, cá
nhân sản xuất loại hình năng lượng này phải tách bạch, không
nên “vơ đũa cả nắm”.
Tương tự, ông Đỗ Mạnh Dũng, Giám đốc Công ty năng lượng tái tạo – DM Energy, nêu quan điểm: “Nếu xét về quyền của công dân theo
hiến pháp, người dân có quyền sở hữu tài sản và căn hộ là tài sản của người dân
được pháp luật bảo vệ. Việc họ lắp lưới điện mặt trời áp mái để tự dùng nếu không
làm lấn sang đất nhà người khác hay mất mĩ quan độ thị, không kết nối hoặc có kết
nối tới lưới cấp của EVN là quyền của họ, họ cũng không liên quan tới lưới EVN
thì họ đâu cần phải báo cáo EVN và chế tài nào để phạt là phù hợp nhu cầu của họ”.
Cho rằng quan điểm “tự chủ năng lượng” khi lắp hệ thống hòa lưới là
một ngộ nhận, ông Cường
phân tích “Thực chất, hệ
thống này chỉ giúp giảm sản lượng tiêu thụ, tiết kiệm chi phí, chứ không thay
thế hoàn toàn điện lưới. Thực
tế ở miền Bắc có đến hai, ba tháng mùa đông sương mù dày đặc, mặt trời không
thể đáp ứng nhu cầu sử dụng điện, lúc đó hộ gia đình vẫn phải dựa vào điện lưới
do EVN cung cấp. Vậy thì lấy gì làm cơ sở để nói là tự chủ năng lượng?
Theo ông Cường, chỉ những nơi biệt lập, đảo xa hay các khu sản xuất
nông nghiệp nằm ngoài vùng điện lưới thì mới thực sự gọi là tự chủ. Còn khi đã sử dụng điện lưới, đã yêu cầu EVN
kéo đường dây tới tận nhà để đảm bảo cung cấp liên tục thì không thể coi là tự
chủ được.
Về lý thuyết, việc đăng ký là cần thiết, giúp cơ quan quản lý nắm được
dữ liệu chính xác, từ đó vận hành hệ thống điện quốc gia ổn định và an toàn hơn.
Vậy, làm thế nào để tháo gỡ mâu thuẫn giữa quyền sản xuất của người dân và trách nhiệm đảm bảo an
toàn hệ thống một cách hiệu quả?
“Điện mặt trời mái nhà có ý nghĩa lớn đối với
an ninh năng lượng và phát triển bền vững, nhưng trước hết phải tách bạch hai đối tượng để quản lý”, ông Cường nhấn mạnh; đồng thời cho rằng muốn tháo gỡ, cần phân loại đối tượng theo quy mô.
Cụ thể, với
hộ gia đình dưới 100 kWp, không nên bắt buộc đăng ký, mà sử dụng công cụ kỹ
thuật như hệ thống công tơ đo xa để thống kê và giám sát. Từ 100 đến 1.000 kWp có thể yêu cầu các tiêu chuẩn cao hơn,
ví dụ giám sát qua thiết bị, nhưng không nhất thiết phải điều khiển từ xa. Trên
1 MWp thì mới cần hệ thống SCADA phức tạp để giám sát và điều khiển, vì mức độ
ảnh hưởng lớn đến lưới điện.
Tuy nhiên, việc thực thi hiện nay còn nhiều bất cập. Người
dân thường không quan tâm đến thủ tục, trong khi các đại lý lắp đặt mới là
người thay mặt đi làm hồ sơ. Chính vì thế, chính sách đúng nhưng triển khai lại
phức tạp, gây khó khăn và dẫn tới phản ứng của xã hội.
Một
vấn đề nữa là tính khả thi. Không thể kỳ vọng hàng trăm ngàn hộ gia đình đều hiểu và
tuân thủ nghị định một cách triệt để. Thay vì yêu cầu người dân phải gửi giấy
đăng ký, cơ quan quản lý hoàn toàn có thể dùng dữ liệu đo xa để tổng hợp, cho
ra kết quả chính xác hơn nhiều. Do đó việc đăng ký là không cần thiết.
THAY THẾ THỦ TỤC HÀNH CHÍNH BẰNG CÔNG NGHỆ
Thay vì đề xuất xử phạt – một cách làm vốn chẳng giải quyết
được bài toán thực thi chính sách, các chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp công
nghệ hiện đại và khả thi hơn.
Trước hết, chuyên gia Nguyễn Ngọc
Cường cho rằng ngoài ứng dụng công nghệ đo xa, cơ quan quản lý nên tính đến phương án thu một khoản
chi phí ngay từ đầu, ví dụ thu tiền công tơ khi họ tiếp cận điện năng lần đầu áp
dụng giá điện hai thành phần.
“Người
dùng trả tiền không chỉ cho sản lượng tiêu thụ mà còn cho phần hạ tầng, giúp
vận hành và cân đối lưới điện khi có biến động. Thực tế các cơ quan đã
bắt đầu thử nghiệm cơ chế giá điện hai thành phần đối với hộ tiêu thụ lớn, còn
nhiều nước khác thì đã áp dụng với cả hộ tiêu thụ nhỏ”, ông Cường giải thích.
Với cơ chế giá điện 2 thành phần, những hộ không sử dụng
điện mặt trời mái nhà thì không bị ảnh hưởng lớn đến tổng chi phí sử dụng điện
năng. Còn những hộ tiêu thụ có lắp điện mặt trời tự sản tự tiêu thì việc áp dụng
hai thành phần sẽ tự sinh ra cơ chế cân bằng giữa chi phí để tiếp cận điện năng
và chi phí điện tiêu thụ.
Nếu áp dụng cả với hộ tiêu thụ
điện nhỏ, phần giá cố định có thể thu qua “tiền công tơ” – thay thế
cho cho phí quản lý, vận hành hạ tầng họ đang hưởng.
Đối với lo ngại về nguy cơ “quá tải lưới” khi
nguồn từ điện mặt trời quá nhiều gây mất cân bằng phụ tải – hiện tượng được ví
như “đường cong con vịt” xuất hiện ở California – giải pháp là phát
triển hệ thống lưu trữ. Ông Cường đề xuất với doanh nghiệp quy mô lớn
(CI), nên quy định bắt buộc tối thiểu 10% công suất phải có lưu trữ, đủ để
vận hành trong hai giờ. Ở miền Nam với điều kiện nắng tốt, thậm chí có thể có lộ
trình yêu cầu tăng dần cao hơn, tới 20%.
“Đây là cách để chia sẻ gánh nặng với hệ thống điện
quốc gia, hướng tới một thị trường điện mặt trời phát triển bền vững. Người dân
thì không bắt buộc, nhưng nên khuyến khích đầu tư thêm lưu trữ để vừa có lợi
cho bản thân, vừa giảm áp lực cho lưới điện”, ông Cường nhấn mạnh.
Về cơ chế tổ chức thực thi, ông Phạm Ngọc Thạch, Phó Trưởng
Ban pháp chế của VCCI, cũng có quan điểm “Không nên thủ tục hóa mọi thứ.
Những khâu có thể chuẩn hóa thành dịch vụ công có thu – minh bạch về quy trình,
thời hạn, mức phí thì nên làm”. Điều này vừa tạo động lực cho bộ phận
cung ứng dịch vụ cải thiện chất lượng, vừa giảm đất cho tiêu cực, lại giúp
doanh nghiệp chủ động tính toán.
Bên cạnh đó, ông Đỗ Mạnh Dũng cũng cho rằng: “Với những
hộ lắp điện mặt trời nối lưới, quy định của EVN cũng cần phải được luật hóa và
hướng dẫn người dân cụ thể từ khâu đăng ký, đến bước tiếp theo là xác nhận xử
lý thế nào để không xảy ra tình trạng nhũng nhiễu, đồng thời đảm bảo tiến độ hồi
đáp nhanh chóng kịp thời để người dân thuận tiện hưởng ứng, là những việc rất cần phải rõ ràng “.
Thay vì tranh luận “có phạt hay không”, hãy thiết
kế cơ chế khiến tuân thủ trở thành lựa chọn rẻ và dễ nhất. Điều người dân cần
là quy trình rõ – phản hồi nhanh – không nhũng nhiễu. Chế tài phải tách bạch
đúng đối tượng. Khi ba mảnh ghép này khớp lại, chính sách sẽ đi vào đời sống, an toàn hệ thống được bảo đảm, quyền của người dân được tôn trọng, và động lực
đầu tư năng lượng tái tạo sẽ được giải phóng một cách bền vững.
-Nguyệt Hà
