Tháng 7/2025, Trung Quốc chính thức phát động công trình thủy điện được đánh giá là lớn nhất thế giới, nằm trên sông Nhã Lỗ Tạng Bố (Yarlung Tsangpo) tại khu vực Tây Tạng. Dự án được giới chức Bắc Kinh gọi là “trụ cột chiến lược” trong mục tiêu chuyển đổi xanh, có quy mô vượt xa Đập Tam Hiệp – công trình từng giữ kỷ lục toàn cầu trong hai thập kỷ.
Tên dự án là Motuo (Medog) Hydropower Station – một chuỗi gồm năm đập và nhà máy thủy điện nối tiếp nhau dọc theo đoạn sông có độ dốc lớn nhất thế giới. Tổng công suất ước tính gấp 3 lần Đập Tam Hiệp hiện tại. Theo Reuters, khi hoàn thành, Motuo có thể sản xuất tới 300 tỷ kWh điện mỗi năm, đủ để cung cấp năng lượng cho hàng trăm triệu dân và góp phần giảm hàng trăm triệu tấn CO₂ khí thải hằng năm.
Motuo nằm tại vùng lõi Himalaya – nơi có nguy cơ động đất cao nhất châu Á. Đây cũng là khu vực giàu đa dạng sinh học, nơi cư trú của nhiều loài quý hiếm. Việc xây dựng một chuỗi đập lớn ở đây đồng nghĩa với việc phải chuyển dời hàng vạn dân cư, phá vỡ các dòng chảy tự nhiên và hệ thống sinh học vốn đã rất nhạy cảm với biến đổi khí hậu.
Tuy nhiên, Bắc Kinh không coi đây là trở ngại. Các doanh nghiệp khổng lồ như PowerChina, Sinohydro, hay China Three Gorges Corporation đã sẵn sàng triển khai thi công, huy động vốn từ trái phiếu xanh và các quỹ nhà nước với quy mô dự kiến lên tới 170–200 tỷ USD cho toàn bộ dự án. Việc sử dụng công nghệ tuabin siêu cao áp, điều khiển bằng AI và xây dựng hệ thống điều tiết lưu vực tự động cũng là điểm nhấn giúp Trung Quốc quảng bá sức mạnh kỹ thuật của mình với thế giới.
Trung Quốc hiện là quốc gia có công suất thủy điện lớn nhất thế giới, với khoảng 430 GW công suất lắp đặt tính đến cuối 2024, theo International Hydropower Association (IHA). Đóng góp từ thủy điện chiếm gần 18% tổng sản lượng điện quốc gia, tương đương 1.300–1.400 tỷ kWh mỗi năm.
Trung Quốc đang tái định nghĩa vị thế của mình trong thế giới năng lượng thông qua thủy điện. Trong khi nhiều quốc gia giàu quay lưng với đập lớn vì rủi ro môi trường và tài chính, Bắc Kinh lại coi đây là biểu tượng cho sức mạnh công nghệ và tầm nhìn dài hạn. Các nhà máy thủy điện không chỉ cung cấp năng lượng cho nội địa mà còn là cơ sở để Trung Quốc xuất khẩu điện sang Lào, Myanmar,… thông qua các trạm truyền tải lưới cao áp xuyên biên giới.
Không dừng lại ở sản xuất, Trung Quốc còn chiếm tới 70% thị phần toàn cầu trong ngành xây dựng thủy điện – thông qua các tập đoàn như PowerChina, Gezhouba Group, và Sinohydro. Những công ty này đã xây dựng hàng chục đập lớn tại châu Phi, Nam Á, Đông Nam Á và Nam Mỹ.
Với cam kết đạt đỉnh carbon vào năm 2030 và trung hòa carbon vào 2060, Trung Quốc đặt thủy điện là một trong ba trụ cột bên cạnh năng lượng mặt trời và gió. Nhưng khác với hai nguồn kia, thủy điện có ưu điểm là nguồn tải nền ổn định, có thể hoạt động suốt ngày đêm, bất chấp thời tiết.
Ngoài ra, thủy điện còn hỗ trợ điều tiết lưới điện, kết hợp với thủy điện tích năng giúp giảm biến động từ năng lượng tái tạo không ổn định. Ví dụ, khi mặt trời tắt hoặc gió ngừng thổi, các đập thủy điện có thể lập tức phát điện để bù tải, duy trì ổn định cho toàn bộ hệ thống điện.
Tuy nhiên, thủy điện không phải không có rủi ro. Dù được xem là nguồn điện sạch, thủy điện lớn lại gây ra một số hệ lụy như làm thay đổi dòng chảy, nhiệt độ nước, chu trình phù sa, ảnh hưởng đến sinh vật thủy sinh và mùa vụ nông nghiệp. Chi phí đầu tư cực kỳ cao, thời gian thu hồi dài, dễ bị đội vốn.
Theo: SCMP
