Chiến dịch nghiên cứu này thuộc khuôn khổ dự án liên ngành NODSSUM do Trung tâm Nghiên cứu Khoa học quốc gia Pháp (CNRS) khởi xướng. Chuyến thám hiểm của các nhà nghiên cứu kéo dài 4 tuần, từ ngày 16/6 – 10/7, đến vùng biển sâu Iberia. Phát hiện nói trên làm dấy lên mối lo ngại về tác động lâu dài của chất thải hạt nhân đối với hệ sinh thái biển sâu.
Từ những năm 1950 đến đầu thập niên 1990 của thế kỷ trước, một số quốc gia châu Âu, trong đó có Bỉ, Pháp, Anh và Đức, đã âm thầm đổ khoảng 200.000 thùng chất thải phóng xạ xuống vùng biển sâu giữa Bắc Đại Tây Dương. Vào thời điểm đó, đây được xem là một giải pháp “an toàn” để xử lý chất thải hạt nhân trong bối cảnh công nghệ còn hạn chế. Tuy nhiên, kể từ năm 1993, việc đổ chất thải ra biển đã bị cấm hoàn toàn theo các công ước quốc tế vì nguy cơ ô nhiễm môi trường.
Một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã dành 4 tuần để tìm kiếm những thùng phuy cũ trong khu vực đổ chất thải chính. Mục đích là lập bản đồ và nghiên cứu tương tác của chất thải phóng xạ với nước và các sinh vật sống. Với sự hỗ trợ của robot lặn tự hành UlyX thuộc Hạm đội Hải dương học Pháp, các nhà khoa học đã tiếp cận độ sâu hơn 4.000 m và lập bản đồ khu vực nghi có chất thải. Trong lần lặn đầu tiên, robot đã phát hiện khoảng 100 thùng. Số lượng thùng chất thải này gây ngạc nhiên lớn vì vào những năm 1980, một chiến dịch tương tự chỉ tìm thấy vỏn vẹn 6 thùng.
Hình ảnh thùng chất thải phóng xạ được robot lặn tự hành UlyX chụp lại (Ảnh: Trung tâm Nghiên cứu Khoa học quốc gia Pháp)
Sau 1 tháng khảo sát, nhóm nghiên cứu đã thu về hơn 5.000 bức ảnh, trong đó xác định được 3.350 thùng chất thải phóng xạ, với 50 thùng được ghi hình cận cảnh. Một số thùng thậm chí đã phát nổ ngay trong quá trình thả xuống biển, dẫn đến rò rỉ phóng xạ. Những hình ảnh tại hiện trường cho thấy không có sinh vật nào sinh sống quanh các điểm rò rỉ, thể hiện rõ tác động nghiêm trọng của chất thải đối với môi trường.
Kỹ sư đo lường hạt nhân Patrick Chardon của CNRS cho biết: “Khi những chấm đỏ, tượng trưng cho các thùng chất thải, hiện lên trên bản đồ, chúng tôi có thể lần theo tuyến đường của các con tàu từng thực hiện việc đổ chất thải, đồng thời khoanh vùng để lấy mẫu và phân tích sâu hơn”.
Ngoài việc lập bản đồ, nhóm nghiên cứu cũng lấy mẫu trầm tích, nước và sinh vật biển để đánh giá mức độ lan truyền của chất phóng xạ trong hệ sinh thái. Trong đó, 17 con cá grenadier (loài cá sống ở độ sâu lớn và có thể sống tới 60 năm) đã được thu thập để phân tích. Một số cá thể có thể đã tồn tại từ thời điểm các thùng chất thải bắt đầu được đổ xuống biển, mở ra khả năng nghiên cứu trực tiếp ảnh hưởng của phóng xạ đến cơ thể sinh vật qua thời gian.
Một sứ mệnh khoa học thứ hai hiện đang được lên kế hoạch nhằm tiếp tục điều tra khả năng tích tụ chất phóng xạ trong chuỗi thức ăn dưới đáy đại dương. Ngoài các dấu vết chất phóng xạ, nhóm nghiên cứu do Pedro Nogueira và Marc-Oliver Aust dẫn đầu cũng đang tìm kiếm các dấu vết của hóa chất vĩnh cửu (PFAS).
