Đề xuất tư nhân hóa Hang Seng Bank (HSB) của HSBC Asia Pacific với mức giá ưu đãi cao ngất ngưởng đã gây chấn động thị trường tài chính Hong Kong (Trung Quốc). Động thái quyết liệt này không chỉ đơn thuần là một chiến lược sắp xếp lại cơ cấu, mà còn phản ánh những khó khăn sâu sắc mà HSB đang phải đối mặt, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường bất động sản thương mại (CRE) Hong Kong suy thoái kéo dài.
Nợ xấu
Trong suốt nhiều thập kỷ, Hang Seng Bank (HSB) từng được xem là viên ngọc quý trong hệ sinh thái của HSBC, một thương hiệu bản địa uy tín, gắn bó với người dân Hong Kong và là nguồn lợi nhuận ổn định. Tuy nhiên sự ổn định đó đã lung lay dữ dội trong vài năm gần đây, khi nền kinh tế Hong Kong chao đảo vì bất động sản (BĐS), lãi suất cao và nhu cầu tín dụng suy giảm.
Chính những khó khăn đó đã khiến HSBC, cổ đông lớn nhất của Hang Seng với 63% cổ phần, quyết định tung ra đề xuất trị giá 13,6 tỷ USD nhằm tư nhân hóa hoàn toàn ngân hàng này, đồng thời rút niêm yết khỏi thị trường chứng khoán để biến HSB thành công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn.
Trước đó, HSBC đã phải chỉ đạo giám đốc tín dụng doanh nghiệp toàn cầu và trưởng bộ phận tín dụng đặc biệt của mình để đảm bảo HSB bắt đầu tiến trình bán một loạt danh mục khoản vay thế chấp bất động sản trị giá hơn 3 tỷ USD. Động thái này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề nợ xấu và sự can thiệp trực tiếp từ công ty mẹ.
Vấn đề cốt lõi dẫn đến quyết định của HSBC là chất lượng tài sản suy giảm đáng báo động tại Hang Seng. Ngân hàng này, vốn được coi là biểu tượng của ngành ngân hàng bán lẻ Hong Kong, đã báo cáo tỷ lệ nợ xấu (NPL) tăng vọt lên mức khoảng 6,69% trong nửa đầu năm, mức cao nhất trong hơn một thập kỷ.
Điểm yếu lớn nhất trong bảng cân đối của Hang Seng Bank nằm ở mảng cho vay BĐS thương mại. Khi thị trường văn phòng và nhà ở Hong Kong lao dốc vì kinh tế Trung Quốc chậm lại, hàng loạt khách hàng doanh nghiệp không thể trả nợ đúng hạn.
Hãng tin Reuters cho hay giá bất động sản (cả nhà ở và thương mại) ở Hong Kong đã giảm hơn 30% từ đỉnh năm 2021, do tác động từ lãi suất toàn cầu tăng, yếu tố kinh tế Trung Quốc và nhu cầu suy giảm.
Với quy mô tín dụng lớn tại các tập đoàn bất động sản đang gặp khó, ngân hàng phải trích lập dự phòng mạnh, khiến lợi nhuận sụt giảm nghiêm trọng.
HSB có mức độ tiếp xúc rủi ro đáng kể với các nhà phát triển và nhà đầu tư bất động sản tại Hong Kong, một phân khúc thị trường đang chịu áp lực kép từ lãi suất cao kéo dài và tình trạng dư thừa nguồn cung (đặc biệt là văn phòng), khiến giá trị tài sản thế chấp sụt giảm mạnh. Sự gia tăng 85% các khoản vay bị suy giảm chất lượng liên quan đến bất động sản Hong Kong đã trở thành một gánh nặng tài chính lớn, đòi hỏi phải có các biện pháp xử lý mạnh mẽ và kịp thời.
Báo cáo của S&P Global cho thấy Hang Seng là một trong những ngân hàng có tỷ lệ cho vay vào bất động sản cao nhất trong nhóm ngân hàng lớn Hong Kong.
Theo Nikkei Asian Review, ngân hàng HSB là nạn nhân của sự suy thoái bất động sản tồi tệ nhất tại Hong Kong kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á (cuối thập niên 1990). Sự sụt giảm kéo dài của thị trường bất động sản thương mại đã đè nặng lên các nhà phát triển và nhà đầu tư, khiến nợ xấu lan sang hệ thống ngân hàng.
Tình hình nợ xấu CRE tại Hồng Kông tồi tệ đến mức đã có những thảo luận về việc thành lập một “ngân hàng xấu” do chính phủ hậu thuẫn để tiếp quản số nợ xấu ước tính khoảng 25 tỷ USD từ toàn ngành.
Khác với HSBC có hoạt động toàn cầu, Hang Seng tập trung gần như hoàn toàn tại thị trường nội địa Hong Kong và một phần Trung Quốc đại lục. Sự thiếu đa dạng về nguồn thu khiến ngân hàng này dễ tổn thương hơn trước biến động chu kỳ kinh tế. Khi doanh nghiệp Hong Kong cắt giảm đầu tư, nhu cầu tín dụng cá nhân suy yếu, nguồn thu từ cả cho vay và phí dịch vụ đều lao dốc.
Bên cạnh đó, Hang Seng từng là biểu tượng cho ngân hàng bán lẻ kiểu Hong Kong: thận trọng, uy tín, gắn bó với khách hàng trung lưu. Tuy nhiên, khi cạnh tranh số hóa và ngân hàng ảo bùng nổ, mô hình truyền thống của Hang Seng trở nên lạc nhịp. Trong khi các đối thủ như ZA Bank hay WeLab nhanh chóng mở rộng bằng nền tảng fintech, Hang Seng vẫn chậm trong việc chuyển đổi, khiến giới trẻ ít gắn bó.
Ngoài ra, cấu trúc “niêm yết kép”, vừa là công ty con của HSBC, vừa giao dịch độc lập trên sàn Hong Kong khiến ngân hàng gặp nhiều hạn chế trong quản trị. Quyết định chiến lược phải cân nhắc lợi ích của cả hai nhóm cổ đông, trong khi HSBC không thể điều phối hoàn toàn. Nhiều chuyên gia như Michael Makdad từ Morningstar cho rằng mô hình niêm yết kép này “về bản chất đã có vấn đề trong quản trị” và việc HSBC hợp nhất hoàn toàn Hang Seng chỉ là vấn đề thời gian.
Lý do thật sự
Tập đoàn HSBC có thể tuyên bố rằng việc tư nhân hóa là “minh chứng cho niềm tin vào Hong Kong”, nhưng động cơ sâu xa còn mang tính phòng thủ. Khi nợ xấu tăng, lợi nhuận sụt, việc để Hang Seng tiếp tục niêm yết đồng nghĩa HSBC phải chấp nhận để thị trường định giá thấp tài sản của mình. Việc mua lại toàn bộ giúp tập đoàn “đóng khung” rủi ro, tái cấu trúc trong nội bộ và chủ động xử lý nợ mà không chịu áp lực minh bạch tức thời từ nhà đầu tư bên ngoài.
Đề xuất tư nhân hóa HSB được xem là hành động can thiệp cần thiết từ phía HSBC để kiểm soát rủi ro trước khi tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Với việc sở hữu khoảng 63% cổ phần hiện tại, việc tư nhân hóa cho phép HSBC loại bỏ các vấn đề phức tạp về quản trị và báo cáo tài chính đi kèm với việc niêm yết kép (cả công ty mẹ và công ty con đều niêm yết).
Thương vụ 13,6 tỷ USD có thể làm giảm tỷ lệ vốn cấp 1 (CET1) của HSBC khoảng 125 điểm cơ bản, song bù lại, tập đoàn sẽ có toàn quyền kiểm soát và hợp nhất lợi nhuận của Hang Seng vào báo cáo tài chính. Đây là bước đi vừa chiến lược vừa mang tính “giải cứu”, giúp HSBC củng cố vị thế tại Hong Kong, vốn là thị trường chiếm hơn một phần tư lợi nhuận toàn cầu của tập đoàn.
Một trong những lý do được giới phân tích đưa ra là sự cần thiết phải đơn giản hóa quản trị để tăng cường khả năng quản lý rủi ro. Khi HSB trở thành công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn, HSBC sẽ có thể tích hợp sâu hơn các quy trình quản lý rủi ro tín dụng và tái cấu trúc danh mục cho vay một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn, không bị ràng buộc bởi các yêu cầu đối với cổ đông thiểu số và cơ chế quản trị độc lập của một ngân hàng niêm yết. Trên thực tế, HSBC đã phải chỉ đạo HSB bắt đầu tiến trình bán các danh mục nợ bất động sản xấu, cho thấy sự cấp bách trong việc điều hành trực tiếp.
Tuy HSBC cam kết giữ nguyên thương hiệu, hoạt động và mạng lưới chi nhánh của HSB, nhưng quyền kiểm soát hoàn toàn sẽ cho phép tập đoàn mẹ bơm vốn, phân bổ nguồn lực và thực hiện các điều chỉnh chiến lược một cách linh hoạt hơn, nhằm củng cố khả năng chống chịu của HSB trước các cú sốc thị trường.
Thêm vào đó, động thái của HSBC trong một chừng mực nào đó cũng là một hành động chiến lược củng cố niềm tin. Bằng cách trả một mức premium cao (hơn 30%) để mua lại cổ phần, HSBC không chỉ xoa dịu các cổ đông thiểu số mà còn khẳng định cam kết kiên định đối với thị trường Hồng Kông.
Mặt khác, mặc dù phía HSBC khẳng định thương hiệu Hang Seng sẽ được giữ nguyên, cùng mạng lưới chi nhánh và định vị khách hàng riêng, nhưng về thực chất, việc rút khỏi sàn chứng khoán đánh dấu sự kết thúc của một thời kỳ mà Hang Seng là biểu tượng độc lập của niềm tin tài chính Hong Kong.
Động thái này cũng phản ánh thực tế rằng hệ thống ngân hàng Hong Kong không miễn nhiễm trước cú sốc từ Trung Quốc đại lục. Các ngân hàng địa phương vốn phụ thuộc vào bất động sản và thương mại xuyên biên giới đang phải tái cấu trúc để tồn tại trong bối cảnh nhu cầu tín dụng yếu, dân số già và dòng vốn chảy ra ngoài.
Nếu nhìn từ góc độ rộng hơn, thương vụ của HSBC là lời cảnh báo cho cả khu vực: mô hình ngân hàng bán lẻ truyền thống ở châu Á đang chịu áp lực khốc liệt. Hang Seng một thời là ngân hàng nổi tiếng Hong Kong thì giờ trở thành phép thử cho năng lực thích ứng của cả hệ thống tài chính thành phố này trong kỷ nguyên hậu tăng trưởng.
*Nguồn: Nikkei, FT, Reuters, Fortune, BI
