Đưa Nghị quyết thành hành động để kinh tế tư nhân cất cánh

Đây là chủ đề được thảo luận sôi nổi tại cuộc tọa đàm chính sách “Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân” do Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức sáng 15/8.

Cuộc toạ đàm diễn ra ngày 15/8.

Đưa “vùng xám” thành “vùng sáng”

Theo GS.TS Trần Thọ Đạt, một trong những điểm cần thay đổi đầu tiên là cách nhận diện kinh tế tư nhân. Thực tế, chính sách hiện hành chủ yếu tập trung vào khu vực chính thức, tức doanh nghiệp đăng ký kinh doanh và hộ kinh doanh phi nông nghiệp. Trong khi khu vực phi chính thức, bao gồm cả hàng triệu hộ kinh doanh nông nghiệp, hoạt động dịch vụ nhỏ lẻ và kinh tế “vỉa hè”, vẫn bị bỏ qua hoặc chưa được đánh giá đúng mức. Khu vực này đóng góp khoảng 20 – 25% GDP và tạo việc làm cho gần 18 triệu lao động, nhưng lại chưa được thiết kế chính sách hỗ trợ tương xứng.

Ông cho rằng, cần thay đổi tư duy khi nhìn nhận khu vực phi chính thức. Cách tiếp cận là khuyến khích khu vực này chính thức hoá trên nguyên tắc “thúc đẩy tự nguyện – hỗ trợ chuyển tiếp – khuyến khích tuân thủ”, bằng các công cụ như ưu đãi thuế, đơn giản hóa thủ tục, hỗ trợ chuyển đổi số, tiếp cận vốn, bảo hiểm xã hội, đào tạo nghề.

Đồng thời, ông đề xuất cải thiện năng lực thống kê, xây dựng cơ sở dữ liệu chính xác về khu vực phi chính thức. Đây sẽ là nền tảng để thiết kế chính sách trúng và đúng.

GS.TS Trần Thọ Đạt phát biểu

Từ góc nhìn doanh nghiệp, TS. Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và phát triển InDel cho rằng, nhiều rào cản với khu vực tư nhân hiện nay nằm ở thể chế, chính sách chưa hoàn thiện, thiếu ổn định và công bằng. Tình trạng chồng chéo giữa các văn bản pháp luật gây rất nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp, trong khi việc hướng dẫn, giải đáp giữa các cơ quan chưa hiệu quả.

Vị doanh nhân dẫn ví dụ, quy trình xin quyết định chủ trương đầu tư một dự án có thể kéo dài từ 2 đến 6 năm, phải xin ý kiến nhiều bộ, ngành, thậm chí gần 100 văn bản, nhưng phần lớn chỉ trả lời chung chung. Bên cạnh đó là tình trạng thủ tục hành chính rườm rà, khó khăn trong tiếp cận vốn và đất đai, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp khởi nghiệp.

Để xử lý tình trạng này, kiến nghị từ phía doanh nghiệp là tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách; bảo đảm tính ổn định và có cơ chế chuyển tiếp hợp lý, không hồi tố đối với các dự án, hoạt động đã diễn ra trước khi ban hành văn bản mới. Cải cách thủ tục hành chính, loại bỏ thủ tục không cần thiết, nhất là trong các ngành như xăng dầu, thực phẩm, phân bón, xây dựng…

Đồng thời, dành một phần nguồn lực nghiên cứu khoa học cho khu vực tư nhân; tháo gỡ vướng mắc để khuyến khích hợp tác giữa khu vực nhà nước và tư nhân trong thương mại hóa sản phẩm khoa học, công nghệ.

TS. Trần Văn Thế trình bày tham luận tại toạ đàm

Tạo dựng môi trường kinh doanh bình đẳng, thuận lợi

Ở vai trò nhà nghiên cứu khoa học, GS.TS Ngô Thắng Lợi, Đại học Kinh tế Quốc dân chỉ ra 4 nhóm điểm nghẽn với kinh tế tư nhân.

Thứ nhất là cách xác định thành phần kinh tế tư nhân còn thiếu. Truyền thống chỉ tính doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh phi nông nghiệp, bỏ qua kinh tế hộ gia đình trong nông nghiệp (15 – 16 triệu hộ), kinh tế phi chính thức được phép hoạt động, nhưng chưa quản lý được (bán hàng rong, dịch vụ nhỏ lẻ), và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài – lực lượng đóng góp kiều hối khoảng hơn 200 tỷ USD.

Vấn đề thứ hai là vẫn còn những e ngại khi coi kinh tế tư nhân là động lực chính. Về lý luận và thực tiễn, chỉ khi kinh tế tư nhân đóng vai trò chủ thể thì mới đạt phát triển bền vững.

GS.TS Ngô Thắng Lợi đề nghị cần phân biệt rõ “động lực” và “chủ đạo”: kinh tế tư nhân là lực đẩy tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh, mở cửa hội nhập; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, dẫn dắt, định hướng và hỗ trợ khu vực tư nhân. Có thể so sánh kinh tế nhà nước là đường ray, kinh tế tư nhân là con tàu, còn FDI đóng vai trò bổ trợ.

Hạn chế thứ ba là chính sách thiếu tính bao trùm. Giữa doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài, giữa doanh nghiệp nhỏ và lớn vẫn tồn tại khoảng cách, tạo môi trường cạnh tranh thiếu bình đẳng. 85% doanh nghiệp FDI được bố trí tại những vị trí đất đai thuận lợi nhất, trong khi doanh nghiệp tư nhân tiếp cận đất đai, tiếp cận vốn còn nhiều khó khăn, GS.TS Ngô Thắng Lợi cho hay.

Cuối cùng, điểm nghẽn lớn nằm ở chính khu vực kinh tế tư nhân khi năng lực quản trị và quy mô nguồn lực đều còn yếu, hoạt động rời rạc, thiếu liên kết, chất lượng nguồn nhân lực chưa cao.

GS.TS Ngô Thắng Lợi trình bày tham luận.

Để tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng và khuyến khích sáng tạo, các chuyên gia đều nhấn mạnh, môi trường thể chế phải thật sự bình đẳng. Điều này không chỉ dừng ở việc xóa bỏ phân biệt đối xử trong tiếp cận nguồn lực, mà còn ở việc bảo đảm tính ổn định của chính sách, có cơ chế chuyển tiếp hợp lý khi ban hành quy định mới, tránh tác động hồi tố gây khó cho doanh nghiệp.

Theo GS.TS Ngô Thắng Lợi, cần xây dựng lực lượng kinh tế tư nhân liên kết chặt chẽ: các tập đoàn lớn dẫn dắt, doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia chuỗi cung ứng, hộ kinh doanh trở thành mắt xích trong mạng lưới sản xuất – tiêu thụ. Đồng thời, cần đổi mới vai trò của hiệp hội doanh nghiệp, tổ chức theo ngành để tăng khả năng điều phối, đại diện quyền lợi trước Nhà nước.

Bên cạnh đó, cần khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào đổi mới công nghệ, nhất là trong bối cảnh kinh tế số và chuyển đổi xanh. Lâu nay, việc thương mại hóa sản phẩm khoa học công nghệ còn rất vướng mắc. Nhiều nghiên cứu ở trường, viện có tiềm năng ứng dụng, nhưng không thể đưa ra thị trường do chưa có quy định rõ về góp vốn bằng tài sản trí tuệ. Tháo gỡ nút thắt này sẽ mở ra cơ hội lớn cho hợp tác giữa khu vực nhà nước và tư nhân.