Đồng yên Nhật Bản đang ở trong một thời kỳ giảm giá sâu, đặt ra những rủi ro tiềm ẩn đối với thị trường tài chính toàn cầu và cả nền kinh tế nước này…
Theo nhà báo Stephen Jen của hãng tin Reuters, do đồng yên đang quá yếu so với giá trị thực, đến một thời điểm nào đó, chênh lệch giữa tỷ giá giao ngay của đồng yên với mức tỷ giá phản ánh đúng các yếu tố của nền kinh tế Nhật Bản sẽ phải thu hẹp. Và với sự phổ biến của giao dịch chênh lệch lãi suất (carry trade) hiện nay, một sự đảo chiều bất ngờ của dòng vốn carry trade khi đồng yên tăng giá trở lại có thể đặt ra những rủi ro lớn.
Hiện tại, tỷ giá yên Nhật so với USD đang ở mức khoảng 155, gần đáy của biên độ đã tồn tại trong nhiều thập kỷ là 80-160 yên đổi 1 USD. Tỷ giá của đồng yên đã trượt dài sau từ đầu năm 2022, thời điểm đồng tiền này còn giao dịch gần mức 115 yên đổi được 1 USD.
LÀM GIÀU BẰNG CÁCH NGHÈO ĐI
Nguyên nhân chính của sự sụt giảm tỷ giá đồng yên so với USD là sự chênh lệch lớn về lợi suất giữa Mỹ và Nhật Bản. Trong khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) và nhiều ngân hàng trung ương khác buộc phải tăng mạnh lãi suất vào năm 2022 để chống lại lạm phát cao, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) vẫn giữ lãi suất chính sách ở mức âm và duy trì chương trình kiểm soát đường cong lợi suất (YCC) cho đến tháng 3/2024. Sau đó, BOJ mới điều chỉnh lãi suất chính sách về trạng thái dương, rồi rất thận trọng nâng lãi suất lên mức hiện tại là 0,5%.
Tuy nhiên, mức này hiện nay của Nhật Bản không chỉ thấp hơn lãi suất quỹ liên bang của Mỹ, đang là 3,75-4%, mà còn thấp hơn nhiều so với tốc độ lạm phát tính theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Nhật Bản là 3%, có nghĩa là lãi suất thực của Nhật Bản vẫn đang âm sâu.
Đồng yên yếu đã kích thích lạm phát ở Nhật Bản. Điều này có vẻ là tin tốt, bởi trong suốt một phần tư thế kỷ, Nhật Bản đã chống lại giảm phát bằng mọi công cụ tiền tệ phi truyền thống. BOJ là nơi phát minh ra chính sách lãi suất bằng 0 (ZIRP), chính sách lãi suất âm (NIRP), nới lỏng định lượng (QE) và YCC – những chính sách mà hầu hết các ngân hàng trung ương lớn khác đã sao chép.
Tuy nhiên, sự gia tăng lạm phát ở Nhật kể từ năm 2022 không đi theo mô hình cổ điển của việc kích thích sản lượng thông qua xuất khẩu, chủ yếu vì dân số già của Nhật Bản đã khiến nước này thiếu hụt lao động. Thay vào đó, đồng yên yếu đã chuyển thành biên lợi nhuận béo bở cho các nhà xuất khẩu.
Đây là lý do tại sao cổ phiếu của Nhật Bản đang rất được ưa chuộng dù tăng trưởng kinh tế của nước này vẫn yếu và lạm phát vẫn, theo miêu tả của Thống đốc BOJ Kazuo Ueda, chủ yếu do cung đẩy hơn là cầu kéo. BOJ đã chấp nhận để tình trạng này xảy ra với niềm tin rằng lạm phát do cung đẩy sẽ một ngày nào đó dẫn đến lạm phát do cầu kéo. Nhưng hiện tại, nền kinh tế Nhật vẫn chưa đạt đến trạng thái như vậy.
Thay vào đó, Nhật Bản đã đạt được tăng trưởng kinh tế và mức lạm phát cao hơn bằng cách giảm sức mua quốc tế của mình một cách nhân tạo thông qua sự mất giá của đồng yên. Điều này tương đương với việc cố gắng làm giàu bằng cách trở nên nghèo đi.
Vào năm 2000, một thập kỷ sau khi vỡ bong bóng tài sản – cuộc khủng hoảng mà cổ phiếu, bất động sản và các tài sản khác của Nhật sụt giá chóng mặt – nước này vẫn xếp thứ ba toàn cầu về GDP bình quân đầu người tính theo USD, chỉ sau hai “thiên đường tránh thuế” là Liechtenstein và Luxembourg.
Nhưng đến năm 2025, Nhật Bản xếp thứ 38 trên thế giới, sau cả Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Cộng hòa Séc và Slovenia. Nguyên nhân chính ở đây chính là nằm ở đồng yên. Với mức tỷ giá hối đoái hiện tại, Nhật Bản xếp hạng rất thấp về tăng trưởng GDP thực tính theo USD trong hai thập kỷ qua, nhưng ở tỷ giá hối đoái 125 yên đổi 1- một ước tính về giá trị hợp lý của đồng yên dựa trên phương pháp thống kê chính thống – thứ hạng của Nhật Bản nhảy lên đầu bảng.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ TỶ GIÁ ĐỒNG YÊN HỒI PHỤC
Định giá tiền tệ rõ ràng không phải là một việc có thể mang ra kết quả chính xác, vì có nhiều cách để đánh giá tỷ giá của hai loại tiền tệ. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp của đồng yên, vì người ta phải tính đến những biến dạng danh nghĩa do bảng cân đối kế toán phình to và phức tạp của BOJ tạo ra. Nhưng Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Satsuki Katayama đã tuyên bố rằng bà tin rằng mức hợp lý của tỷ giá USD/yên Nhật là từ 120 đến 130 yên đổi 1 USD, vì vậy mục tiêu trung hạn là 125 có vẻ hợp lý.
Vậy điều gì có thể làm đồng yên tăng giá trở lại?
Xu hướng mất giá của đồng yên không phù hợp với các yếu tố nền tảng của nền kinh tế Nhật, vậy điều gì có thể khiến khoảng cách này thu hẹp lại?
Chênh lệch lợi suất thu hẹp là mộ yếu tố tiềm năng. BOJ – do lo ngại về lạm phát cao – có thể tăng lãi suất nhanh hơn nhiều nhà giao dịch mong đợi, trong khi Fed có thể cắt giảm lãi suất nhanh chóng khi đối mặt với thị trường lao động suy yếu.
Yếu tố thứ hai có thể là việc đưa lợi nhuận ở nước ngoài của Nhật Bản về nước để đầu tư cơ bản cho việc nâng cấp công nghệ trong nước. Nhật Bản, giống như Mỹ, có lý do chính đáng để cố gắng đưa sản xuất trở lại vì lý do an ninh quốc gia, và trí tuệ nhân tạo (AI) và robot là những lĩnh vực hoàn hảo cho một quốc gia có dân số già hóa và suy giảm như Nhật Bản.
Và yếu tố thứ ba có thể là việc Tokyo thay đổi kỳ vọng của thị trường. Nếu các nhà đầu tư kỳ vọng tỷ giá đồng yên tăng, dòng vốn chảy ra khỏi Nhật Bản có thể bị hạn chế nhanh chóng, ngay cả khi một thời kỳ dài áp dụng QE quy mô lớn và thâm hụt tài khóa lớn đã phần nào xói mòn sức hấp dẫn của đồng yên như một nơi trú ẩn an toàn.
Vào ngày 7/10/1997, tỷ giá đồng yên tăng từ 134 yên đổi 1 USD lên 120 yên đổi 1 USD chỉ trong một ngày. Vụ sụp đổ của quỹ phòng hộ Mỹ Long-Term Capital Management và khủng hoảng tài chính Nga là nguyên nhân trực tiếp cho sự tăng giá này của yên, nhưng các giao dịch carry yen khổng lồ mới chính là mồi lửa sẵn sàng bùng cháy.
Và có nhiều lý do để tin rằng các giao dịch carry trade như vậy hiện nay rất lớn.
-An Huy
