Bộ tộc ‘người cá’ ít ai biết đến, cuộc sống gắn liền với biển cả và có thể lặn đến 60m

Họ sống trên các vùng biển Đông Nam Á, lênh đênh trên chiếc thuyền ngoài biển khơi và thậm chí không có lấy một vùng đất quê hương của riêng mình. Họ ít có ý thức về thời gian và tuổi tác – hầu như không có đồng hồ, lịch, ngày sinh nhật và những thứ tương tự. Họ tiến hoá để sống trên biển, với các cơ quan nội tạng cùng năng lực bẩm sinh không giống với chúng ta. Đó chính là người Bajau – tộc “người cá” cuối cùng trên thế giới.

Lịch sử của người Bajau

Là một nhóm dân tộc gốc Mã Lai, người Bajau hầu như chỉ sống trên mặt nước trong nhiều thế kỷ qua. Trong khi các nhóm “du mục biển” khác đã tồn tại từ lâu trong lịch sử, người Bajau có thể là bộ tộc sống ở biển cuối cùng còn tồn tại cho đến ngày nay.

Người Bajau cư trú ở Đông Nam Á, cụ thể là vùng biển phía tây nam Philippines. Với tư cách là người di cư, họ sống trôi dạt từ nơi này sang nơi khác và không bị ràng buộc theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng với bất kỳ quốc gia nào.

Không có hồ sơ chính thức của nhà nước hoặc thậm chí không có nhiều lịch sử được ghi chép lại, câu chuyện về tộc “người cá” này bắt nguồn từ truyền thống văn hoá và dân gian độc đáo của riêng họ, với lịch sử bộ tộc được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Một trong những câu chuyện thú vị được họ kể lại là về người đàn ông có tên Bajau – một người đàn ông với cơ thể to lớn. Người dân trong bộ tộc thường theo anh xuống nước vì khối lượng cơ thể của anh sẽ chiếm chỗ đủ để nước sông tràn ra ngoài, giúp người dân dễ bắt cá hơn.

Theo thời gian, các bộ lạc khác trở nên ghen tị với lợi thế mà anh mang lại cho người dân của mình, nên đã âm mưu giết anh bằng cách ném những mũi tên độc vào Bajau. Tuy nhiên, anh vẫn sống sót một cách thần kỳ khiến các bộ lạc khác dần bỏ cuộc. Người Bajau nhờ thế mà vẫn tiếp tục sống cho đến ngày hôm nay.

Bậc thầy của đại dương

Kiếm sống chủ yếu bằng nghề đánh bắt cá, người Bajau sinh sống trên những ngôi nhà trên thuyền gọi là lepas, họ thường tấp vào bờ để buôn bán hoặc tìm nơi trú ẩn mỗi khi có bão. Ngoài ra, khi không sống trên thuyền, họ thường ở trong những ngôi nhà sàn nhỏ được xây dựng trên mặt nước.

Vì tiếp xúc với nước biển quá thường xuyên và quá sớm, nên họ phát triển khả năng làm chủ đại dương khó ai sánh bằng. Trẻ em thuộc bộ tộc học bơi từ nhỏ và bắt đầu câu cá, săn bắt từ khi mới lên 8 tuổi. Kết quả là hầu hết người Bajau đều là những thợ lặn chuyên nghiệp. Họ có thể lặn xuống độ sâu hơn 60m dưới biển và nhịn thở trong nhiều phút liền.

Chưa hết, cơ thể họ cũng tiến hoá để thích nghi với biển cả. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Cell năm 2018 cho thấy người Bajau có lá lách lớn hơn 50% so với người bình thường sống ở các khu vực lân cận.

Khi con người lặn xuống nước, lá lách sẽ co lại và một lượng tế bào hồng cầu chứa oxy được giải phóng vào máu. Lá lách lớn hơn đồng nghĩa với việc lượng tế bào hồng cầu dự trữ trong cơ thể sẽ lớn hơn, do đó cung cấp nhiều oxy hơn khi ở dưới nước.

Ngoài ra, người Bajau cũng phát triển khả năng nhìn dưới nước đáng chú ý. Những kỹ năng này mang lại cho người trong bộ tộc lợi thế khi săn lùng ngọc trai, hải sâm cùng các loài khó nhận biết khác.

Mỗi ngày, người Bajau sẽ dành nhiều giờ dưới nước để săn bắt, và thứ duy nhất giúp công việc lặn của họ dễ dàng hơn là một chiếc kính bảo hộ bằng gỗ, họ thậm chí không có bộ đồ lặn hay chân vịt. Bởi vì dành quá nhiều thời gian dưới nước, màng nhĩ của họ bị ảnh hưởng, nhiều người còn tin rằng họ cố tình chọc thủng màng nhĩ để giúp việc lặn được dễ dàng hơn.

Người Bajau ngày nay

Cùng với sự phát triển của xã hội, ngày càng có nhiều người Bajau chuyển sang sinh sống trên đất liền (một số nhóm đã sống trên đất liền từ lâu vì không có một tiêu chí nào để hoàn toàn xác định đâu là người Bajau).

Vì nhiều lý do khác nhau, thế hệ người Bajau hiện tại có thể là thế hệ cuối cùng sống hoàn toàn trên biển. Cạnh tranh cao về đánh bắt cá đã buộc người Bajau sử dụng các chiến thuật thương mại hơn, bao gồm sử dụng thuốc độc cyanide và thuốc nổ. Ngoài ra, họ cũng chuyển sang sử dụng loại gỗ nặng hơn để làm thuyền vì loại gỗ truyền thống đang bị đe dọa tuyệt chủng. Những chiếc thuyền mới này yêu cầu cần có động cơ để vận hành, đồng nghĩa với việc họ sẽ tốn thêm tiền cho nhiên liệu.

Sự kỳ thị liên quan đến việc sống du mục cũng buộc nhiều “người cá” phải từ bỏ lối sống của mình. Họ dần được các quốc gia xung quanh tiếp nhận và cho phép tiếp cận với các chương trình viện trợ từ chính phủ mà họ chưa từng nhận được từ trước đến giờ

Mặc dù vậy, đối với người Bajau, đánh bắt cá không chỉ là một nghề kiếm sống và nước cũng không phải chỉ là một nguồn tài nguyên. Trọng tâm bản sắc văn hoá của họ là mối quan hệ giữa đại dương và con người. Vì vậy, khi nói đến việc bảo tồn tộc người Bajau, chúng ta không chỉ bảo tồn con người, mà còn bảo tồn văn hoá cùng với vùng biển mà họ gọi là nhà trong nhiều thế kỷ.