Hệ thống “Community Notes”, nơi người dùng mạng xã hội tham gia viết đánh giá tin thật giả, bị cho là chưa hiệu quả – Ảnh: WASHINGTON POST
Kể từ khi sa thải các tổ chức kiểm chứng chuyên nghiệp, Meta – công ty mẹ của hàng loạt mạng xã hội lớn như Facebook, Instagram và Threads, đã triển khai chương trình “Community Notes” nhằm trao quyền cho người dùng trong việc xác minh và phản bác thông tin sai lệch trên nền tảng.
Bất lực trước làn sóng tin giả
Theo một nhà báo công nghệ của Washington Post, người từng trực tiếp tham gia hệ thống, “Community Notes” hiện hoạt động kém hiệu quả và gần như bất lực trước làn sóng tin giả lan rộng.
Trong bốn tháng, nhà báo này đã viết 65 ghi chú phản bác nhiều thông tin sai lệch, từ thuyết âm mưu, video do AI giả mạo đến tin bịa đặt như lũ lụt ở bang Texas.
Dù có dẫn chứng rõ ràng bằng video, mốc thời gian và nguồn kiểm chứng uy tín như Snopes, chỉ ba ghi chú được duyệt và hiển thị, tức là chưa tới 5%.
Meta cho biết “Community Notes” vẫn trong giai đoạn thử nghiệm và cần thời gian để xây dựng cộng đồng đóng góp đủ mạnh.
Tuy nhiên, công ty không công bố các số liệu quan trọng như số ghi chú được đăng, số người tham gia hay hiệu quả thực tế của hệ thống.
Cơ chế duyệt ghi chú gây tranh cãi
Nhà đồng sáng lập Meta, tỉ phú Mark Zuckerberg, từng tuyên bố rằng việc chuyển sang mô hình cộng đồng sẽ giúp loại bỏ thiên kiến chính trị từ các tổ chức kiểm chứng, đồng thời tăng tính “khách quan” trong quá trình đánh giá thông tin.
Một ghi chú trong “Community Notes” chỉ được hiển thị nếu có đủ người dùng từng bất đồng quan điểm trước đó cùng đồng thuận rằng ghi chú đó là “hữu ích”.
Tuy nhiên, chính tiêu chí này lại khiến việc đạt đồng thuận trở nên khó khăn.
Ngay cả những ghi chú phản bác tin giả về AI, vốn dễ kiểm chứng, cũng không được phê duyệt.
Trong khi đó, nhiều ghi chú khác lại thiếu dẫn chứng rõ ràng, hoặc chỉ gắn link yêu cầu người dùng tự tra cứu trên Google.
Hệ thống hiện chỉ áp dụng với các tài khoản tại Mỹ, khiến việc phản hồi tin giả từ quốc tế bị hạn chế.
Một nghiên cứu độc lập của Đại học Cornell cũng cho thấy chương trình chưa sẵn sàng mở rộng, khi chỉ số ít ghi chú cung cấp thông tin thực sự hữu ích.
Việc Meta không công bố thêm dữ liệu sau bốn tháng thử nghiệm cũng gây lo ngại, nhất là khi các nền tảng như YouTube hay TikTok đang phát triển mô hình kiểm chứng tương tự.
Không thể chỉ trông vào cộng đồng
Dù mô hình cộng đồng như vậy có tiềm năng song nhiều chuyên gia cảnh báo không thể giao toàn bộ trách nhiệm kiểm chứng cho người dùng tự phát, thiếu đào tạo và không được trả công.
Trên nền tảng X, một cựu nhân viên phát triển “Community Notes” cho biết tỉ lệ ghi chú được duyệt chỉ khoảng 30%. Dù vậy, con số này vẫn cao hơn nhiều so với Meta.
Giải pháp đề xuất là kết hợp cộng đồng với chuyên gia, cho phép chuyên gia có hồ sơ xác thực tham gia, xây dựng hệ thống phân tầng theo rủi ro, và trả công thỏa đáng cho đóng góp chất lượng.
Khi tin giả ngày càng tinh vi và lan nhanh, chỉ dựa vào lượt “vote” của cộng đồng là không đủ.
Hiện tại, sau khi loại bỏ các tổ chức kiểm chứng chuyên nghiệp, hệ thống cộng đồng của Meta không còn là thử nghiệm mà là tuyến phòng thủ chính trước tin giả.
Và như chính người trong cuộc nhận định, tuyến phòng thủ này đang yếu hơn bao giờ hết.
