Nhiều quốc gia hiện nay đã ứng dụng các công nghệ thông minh để giám sát tổ ong theo thời gian thực – Ảnh: Beehero
Việc chăm sóc đàn ong giờ không còn phụ thuộc hoàn toàn vào cảm tính hay quan sát thủ công. Nhờ cảm biến và trí tuệ nhân tạo, tổ ong có thể tự ghi lại nhiệt độ, âm thanh, độ ẩm rồi gửi dữ liệu về điện thoại người nuôi.
Tổ ong ‘lên tiếng’ bằng cảm biến
Cảm biến là thành phần quan trọng giúp tổ ong có thể ‘giao tiếp’ với con người. Thiết bị nhỏ gọn được đặt bên trong tổ, có thể đo liên tục các chỉ số như nhiệt độ, độ ẩm, trọng lượng và âm thanh. Dữ liệu sau đó được gửi về điện thoại hoặc nền tảng đám mây để người nuôi theo dõi từ xa.
Ví dụ, nếu nhiệt độ trong tổ đột ngột giảm hoặc trọng lượng tổ thay đổi bất thường, cảm biến sẽ gửi tín hiệu cảnh báo đến điện thoại. Một số thiết bị còn ghi lại tần suất ong ra vào tổ để phát hiện sớm nguy cơ ong rời đi hàng loạt. Những cảnh báo này giúp người nuôi kịp thời kiểm tra mà không cần mở nắp tổ thường xuyên.
Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, tại Mỹ và châu Âu, mô hình tổ ong tích hợp cảm biến đã được áp dụng trong các nông trại, khu nghiên cứu và thậm chí là trên mái nhà thành phố. Việc thu thập dữ liệu liên tục không chỉ giúp bảo vệ đàn ong mà còn hỗ trợ nghiên cứu về môi trường và hệ sinh thái xung quanh.
Trí tuệ nhân tạo ‘dịch’ tiếng vo ve thành tín hiệu cảnh báo
Tổ ong được lắp cảm biến trong dự án ‘Smart Beehive sử dụng nền tảng Waspmote IoT’ – Ảnh: Libelium
Dữ liệu từ tổ ong không chỉ được ghi lại mà còn được trí tuệ nhân tạo phân tích để tìm ra những thay đổi đáng chú ý. Thay vì chỉ hiển thị con số, hệ thống học từ hành vi thực tế của từng tổ để nhận biết điều bất thường: ong di chuyển ít hơn, vo ve theo tần số lạ, nhiệt độ trong tổ tăng nhanh bất thường…
Một số mô hình còn có khả năng ‘hiểu’ được tiếng ong theo thời gian, đủ để phân biệt giữa biến động bình thường (như thay đổi thời tiết) và dấu hiệu cảnh báo thật sự. Nhờ vậy người nuôi có thể theo dõi sức khỏe tổ ong theo hướng chủ động, thay vì đợi đến khi sự cố xảy ra mới phát hiện.
Tuy vậy không phải cảnh báo nào cũng đúng tuyệt đối. Trí tuệ nhân tạo vẫn có thể ‘hiểu nhầm’ nếu tổ ong hoạt động khác thường do yếu tố lạ như tiếng ồn bên ngoài hoặc môi trường nhiễu.
Trong những trường hợp đó, người nuôi có thể điều chỉnh mức cảnh báo, hoặc xác minh bằng quan sát thực tế. Hầu hết hệ thống đều được thiết kế để học dần từ dữ liệu thực tế, nên càng sử dụng lâu, mức độ chính xác càng được cải thiện.
Không chỉ nuôi ong, còn bảo vệ môi trường
Việc tổ ong có thể gửi dữ liệu không chỉ giúp người nuôi dễ quản lý hơn, mà còn mang lại giá trị lớn trong nghiên cứu môi trường. Nhiều dự án ở Mỹ, châu Âu và Israel đang dùng tổ ong thông minh như một ‘cảm biến sinh học’ để theo dõi sức khỏe của hệ sinh thái xung quanh.
Ong là loài cực kỳ nhạy cảm với thay đổi khí hậu, chất lượng không khí và hóa chất trong đất. Nếu đàn ong trong vùng có dấu hiệu stress hoặc thay đổi hành vi hàng loạt, đó có thể là tín hiệu cho thấy môi trường đang gặp vấn đề. Việc ghi nhận những dữ liệu này theo thời gian thực giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa con người và tự nhiên.
Với người nuôi, công nghệ tổ ong thông minh còn giúp giảm chi phí, tiết kiệm thời gian và tăng khả năng duy trì đàn ong khỏe mạnh. Ở một số quốc gia, mô hình này còn được hỗ trợ bởi chính sách hoặc tài trợ từ các tổ chức bảo tồn.
Cảm biến tích hợp AI có thể phân tích cả từ trường, âm thanh từ đàn ong – Ảnh: Beehero
Từ thiết bị nhỏ đến thay đổi lớn
Dù thiết bị cảm biến trong tổ ong chỉ nhỏ bằng lòng bàn tay, nhưng tác động mà nó mang lại là không hề nhỏ. Người nuôi ong không còn phụ thuộc hoàn toàn vào trực giác, trong khi các nhà nghiên cứu có thêm một kênh dữ liệu sống động để theo dõi biến động sinh thái.
Tại nhiều quốc gia, công nghệ này đang được xem là bước đệm để hướng đến mô hình nông nghiệp chính xác, nơi con người đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu thay vì kinh nghiệm truyền miệng. Với riêng nghề nuôi ong, sự kết hợp giữa công nghệ và thiên nhiên được kỳ vọng sẽ giúp duy trì đàn ong khỏe mạnh trong thời kỳ biến đổi khí hậu ngày càng khó lường.
Dĩ nhiên không phải người nuôi ong nào cũng dễ dàng tiếp cận công nghệ. Chi phí, hạ tầng mạng và khả năng sử dụng thiết bị vẫn là những rào cản nhất định. Nhưng nếu xu hướng này tiếp tục lan rộng, rất có thể trong tương lai gần, việc ‘nghe được tổ ong nói gì’ sẽ trở thành chuyện bình thường như mở một ứng dụng thời tiết.
