Đô thị ‘phình to’ nhưng hạ tầng ‘còi cọc’
Trao đổi với PV VietNamNet, KTS Phạm Thanh Tùng, chuyên gia phản biện độc lập, cho rằng, trận mưa lớn kéo dài ngày 29-30/9 vừa qua đã khiến Hà Nội gần như “thất thủ”, không có khả năng ứng phó. Mọi hoạt động, sinh hoạt thường nhật của người dân bị xáo trộn, giao thông tê liệt trước biển nước mênh mông, ngập lụt trên rất nhiều tuyến phố, phường, xã từ khu vực nội đô đến đại lộ Thăng Long, vành đai 2, vành đai 3.
Ngay trước đó, cuối tháng 8, do ảnh hưởng của bão số 5, đường phố Hà Nội cũng chìm trong biển nước.
Nhắc lại trận lụt năm 2008, ông Tùng đánh giá đợt ngập lụt lần này xảy ra khi mức độ đô thị hóa đã khác xa, điểm yếu của Hà Nội càng bộc lộ rõ hơn.
“Nếu năm 2008, 4 quận nội thành Hà Nội mới đô thị hóa khoảng 250km2 thì nay đã lên đến hơn 900 km2, gấp gần 4 lần. Đất nông nghiệp, hồ, ao, đầm… những nơi có khả năng tiêu hút nước mưa giảm đi, bị thay thế bằng bê tông, khiến khả năng tiêu thoát tự nhiên suy giảm rất nhiều”, ông Tùng nói.
Vị chuyên gia thẳng thắn nhìn nhận, Hà Nội những năm qua tập trung vào mở rộng không gian đô thị, xây dựng các khu nhà cao tầng, mở đường lớn, nhưng hạ tầng thoát nước không được đầu tư đồng bộ.
“Chúng ta chăm chăm tạo diện mạo kiến trúc đô thị hào nhoáng, bóng bẩy, nhưng đầu tư nguồn lực xây dựng, cải tạo hệ thống hạ tầng thoát nước, chứa nước, trạm bơm có làm nhưng chưa đầy đủ. Tính toán lượng tiêu thoát nước với hệ thống thoát nước của Hà Nội rất kém. Đây là lỗi từ quy hoạch chung”, ông Tùng chỉ ra.
Vấn đề hiện nay là đã qua 100 năm, nhưng về cơ bản Hà Nội vẫn phải sử dụng hệ thống cống ngầm do người Pháp xây dựng. Lúc đó, Hà Nội chỉ khoảng 25 vạn người. Nay, khu vực đô thị lên tới vài triệu dân, lượng nước thải sinh hoạt, nước mưa đã vượt xa năng lực thiết kế. Nhất là hiện nay biến đổi khí hậu rất phức tạp.
“Việc nâng cấp, cải tạo chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa nên chỉ cần một cơn mưa lớn, cả thành phố đã thất thủ”, chuyên gia nhấn mạnh.
Một trong những “lá phổi” quan trọng giúp Hà Nội điều tiết nước mưa là các hồ tự nhiên. Thế nhưng, không ít hồ điều hòa đã bị lấp đi. Không gian dự trữ nước bị xóa sổ, khiến hệ thống thoát nước vốn đã yếu càng thêm bế tắc.
Không chỉ yếu về hạ tầng, theo ông Tùng, Hà Nội còn thiếu kịch bản ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu nên bị động, lúng túng.
Người dân gần như không nhận được cảnh báo sớm, kịp thời, để rồi bất ngờ đối diện với dòng nước ngập mênh mông. Sau cơn mưa, nhiều tuyến đường, khu dân cư bị chìm trong nước suốt hàng chục giờ đồng hồ.
“Trong thời đại công nghệ số nhưng kỹ năng ứng phó và khả năng điều hành của Hà Nội lại bộc lộ nhiều hạn chế. Tại sao khi có bão lớn, lãnh đạo một số tỉnh đã có mặt kịp thời để chỉ đạo, hỗ trợ người dân, trong khi cả ngày 30/9, trên truyền thông không thấy lãnh đạo nào của Hà Nội trực tiếp xuống hiện trường lội nước, đội mưa để chỉ đạo? Đây là điều rất đáng suy nghĩ”, ông Tùng thẳng thắn.
Cốt nền lộn xộn
Ông Tùng cũng nêu lên một vấn đề khác là sự phát triển tràn lan của các khu đô thị bám theo các tuyến đường mới mở. Những khu đô thị này mọc lên nhanh chóng, nhưng nhiều khu lại thiếu kết nối với hệ thống thoát nước tổng thể của thành phố.
Bên cạnh đó, Hà Nội hiện cũng chưa có bản đồ cốt nền. Nhiều đường phố lấy vỉa hè làm cốt, chưa có bản đồ thống nhất khiến đô thị chỗ này chỗ kia hỗn loạn trong quy hoạch.
Ngập lụt ở Hà Nội không còn là câu chuyện thiên tai bất khả kháng mà là hệ quả của những lỗ hổng trong quy hoạch và quản trị đô thị. Việc khắc phục, theo vị KTS này, sẽ rất khó khăn, không thể một sớm một chiều. Nhưng ông cho rằng, đã đến lúc thành phố phải rà soát lại toàn bộ dữ liệu, số liệu để việc lập quy hoạch được trung thực và thẳng thắn.
Ông lưu ý, trận lụt này chưa phải là kết thúc. Vẫn còn nhiều cơn bão, áp thấp có thể đổ bộ từ nay đến cuối năm và những năm tới. Nếu không có biện pháp căn cơ, Hà Nội sẽ tiếp tục rơi vào tình trạng hỗn loạn mỗi khi mưa bão lớn.
“Cần tập trung nguồn lực để đầu tư dứt điểm hệ thống hạ tầng thoát nước, không thể nói mãi mà làm không được bao nhiêu. Chúng ta chưa có tư duy làm các bể ngầm chứa nước. Ở nhiều quốc gia, đây là hạng mục quan trọng vừa để đảm bảo an ninh nguồn nước vừa chống ngập”, KTS Phạm Thanh Tùng đặt vấn đề.
Cứ mưa là ngập, nhưng giá nhà đất tại khu vực Triều Khúc (Hà Nội) vẫn duy trì ở mức cao, trung bình 150-270 triệu đồng/m2, đắt hơn nhiều khu vực nội thành khác.
Do mưa lớn sau bão Kajiki, tại Hà Nội, nhiều chung cư, khu đô thị ngập sâu trong nước. Người dân phải dựng rào chắn, đắp bao cát để ngăn nước tràn vào hầm xe.
Nhiều khu đô thị mới phía tây Hà Nội, đặc biệt là các đô thị dọc theo đại lộ Thăng Long, đường Lê Trọng Tấn, quận Hà Đông, ngập sâu trong biển nước sau cơn mưa kéo dài trong ngày và đêm 23/7.
