Trang mới của bầu Đức

Tôi hẹn bầu Đức ở Sài Gòn vào một ngày giông bão đầu tháng 10, khi chỉ còn 48 tiếng nữa là cuốn Đặc san Doanh nhân của Báo Thanh Niên đóng sổ, chuyển đi in. Như duyên nợ, tôi một lần nữa lại có mặt đúng thời điểm quan trọng của bầu Đức. Lần này là cột mốc đánh dấu giông bão cuộc đời ông bầu nổi tiếng nhất Việt Nam và Hoàng Anh Gia Lai (HAGL) đã chính thức đóng lại. Đầu tiên là công ty của bầu Đức chấm dứt giai đoạn lỗ lũy kế kéo dài nhiều năm. Vào lúc đỉnh điểm, khoản lỗ này lên đến hơn 7.000 tỉ đồng. Bằng sự nỗ lực phi thường, bầu Đức đã xóa gánh nặng đúng hẹn với các cổ đông, những người đã tin tưởng đồng hành cùng ông gần thập kỷ vào sinh ra tử. Và 1 ngày trước cuộc hẹn của chúng tôi, cổ phiếu HAG đã được cấp lại quyền giao dịch ký quỹ sau 8 năm bị “treo giò”. “Nói chung hết tháng 9 vừa rồi thì HAGL đã bước sang một trang mới, hết lỗ lũy kế, được margin trở lại và nợ thì giảm sâu”, bầu Đức tổng kết rồi cười lớn, sảng khoái vô biên.

Trong giây phút đó, ông gọi tên nhiều người. Họ với ông trước đó chỉ lướt qua nhau trên dòng đời vội vã, không bạn bè, chẳng đối tác. Nhưng họ sẵn sàng bỏ ra hàng ngàn tỉ đồng giúp ông, có lẽ vì quý cái tiếng mà họ nghe về ông (là bầu Đức tự đoán thế). Đó là ông Trần Bá Dương, Chủ tịch THACO, người 7 năm trước đã bỏ ra 1 tỉ USD đầu tư vào HAGL khi tập đoàn này như con thuyền đang chìm dần xuống đáy đại dương. Ở thời điểm công bố mất thanh khoản cuối năm 2016, khối nợ của bầu Đức lên tới 32.000 tỉ đồng. Bầu Đức đã bán tất cả những gì có thể bán được, đất đai, nhà cửa, khách sạn, bệnh viện… nhưng không ăn thua. Trong cơn bĩ cực đó, bầu Đức viết cho ông Dương một lá thư tay. “Khi hai anh em thống nhất rồi, anh Dương chuyển cho anh hàng ngàn tỉ đồng không một tờ giấy. Cho nên ai nói gì thì nói trong cuộc đời này anh phải cám ơn anh Dương. Anh Dương không xuất hiện lúc đó là HAGL chết”, bầu Đức khẳng định. Điều này ông đã hơn một lần nói với tôi, trong xúc cảm hỗn độn ngày bàn giao HNG cho ông Trần Bá Dương hơn 3 năm trước; ngày HAGL bắt đầu gây dựng trở lại từ con số 0 và lần này, khi HAGL bước sang một trang mới. Dù là thời điểm nào, sự cảm kích ấy chưa bao giờ thay đổi. Điều quý giá là ông Trần Bá Dương và bầu Đức chưa một lần gặp riêng trước khi bắt tay làm nên “cuộc hôn phối tỉ đô” truyền cảm hứng năm 2018.

Người thứ 2 đứng sau vụ tất toán khoản nợ ngàn tỉ của HAGL với Ngân hàng Eximbank. Bầu Đức kể, lúc đó ông bức bối vì khoản lãi còn cao gấp đôi số nợ nhưng bế tắc. Ông kể chuyện này với một người và đó là khởi nguồn cho một cuộc đàm phán đúng chất “dân chơi” giữa những doanh nhân thứ thiệt. Cuộc hội thoại qua lời kể của bầu Đức nhuốm màu anh hùng Lương Sơn Bạc: “Khoản nợ của HAGL, tôi muốn giúp họ thì làm thế nào?”. “Trả gốc và góp thêm 100 tỉ lãi”. Người mua nợ hào sảng gặp chủ nợ hào phóng, gánh nặng ngàn tỉ của bầu Đức đã được “chốt đơn” chất lừ như vậy. Đáng nói, bầu Đức và doanh nhân hào sảng này cũng chỉ biết nhau sơ sơ trên thương trường. “Đều là dân chơi, kết nhau thì một lần gặp là làm thôi chứ không quen trước”, bầu Đức kể. Giờ thì bầu Đức đã hoàn tất việc trả món nợ này cho chủ mới và họ vẫn là những doanh nhân mà người khác nghe tên đều trân trọng.

Những chuyện bên lề này chẳng ai biết, thị trường cuối năm 2023 chỉ thấy Hoàng Anh Gia Lai đã thanh toán đủ số tiền 750 tỉ đồng, gồm toàn bộ nợ gốc và một phần nợ lãi cho Eximbank. Bất ngờ hơn là tổng số tiền lãi được Eximbank miễn giảm lên tới 1.424,8 tỉ đồng, bao gồm một phần lãi trong hạn, toàn bộ lãi quá hạn và tiền chậm trả lãi. Cũng thời gian đó, người ta thấy sự xuất hiện của ông Nguyễn Đức Thụy, Chủ tịch HĐQT Ngân hàng Bưu điện Liên Việt (LPBank), cũng là người sáng lập ra Thaiholdings trong danh sách nhà đầu tư mới của HAGL. Mọi chuyện có vẻ như đã có câu trả lời nhưng chính xác là gì chỉ người trong cuộc mới biết. Tôi, một cách may mắn lại được “thụ hưởng” một câu chuyện thương trường không thể hoành tráng và xúc động hơn.

Người thứ 3 cũng chính là chủ nhân của 210 triệu cổ phiếu HAG mà Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai vừa phát hành để hoán đổi hơn 2.500 tỉ đồng nợ. Cũng như 2 người trước, người này bầu Đức không quen trước nhưng “tình cờ gặp nhau mà ngã ngũ chuyện lớn”. Nói đến đoạn này, ông bỗng nhận ra, tất cả những người giúp ông việc lớn, ở những thời điểm quyết định lại là những người không quen thân. Nhờ họ “dang tay” mà Tập đoàn HAGL có cơ hội tái sinh.

Còn rất nhiều người mà ông nhắc tới, cán bộ công nhân viên, cổ đông, đối tác… đã đồng hành với HAGL trong suốt hành trình gian nan ấy.

Câu chuyện của chúng tôi cứ miên man nhưng đụng đến khúc nào cũng có những “điển tích” ly kỳ, hấp dẫn và đầy tình người. Trong suy nghĩ nông cạn của mình, tôi vẫn mặc định thương trường là chiến trường, ở đó có các cuộc “thư hùng” mà chiến thắng thuộc về kẻ mạnh. Đằng sau đó biết bao kẻ yếu đã âm thầm bốc hơi, những cuộc rút lui không kèn không trống và cả những doanh nhân “bỗng dưng” ở ẩn rồi bị lãng quên giữa vòng xoáy cuộc đời. Nhưng câu chuyện của bầu Đức, hành trình của HAGL đã cho thấy, thương trường không chỉ có cạnh tranh mà còn có cả những câu chuyện truyền cảm hứng về doanh nghiệp, doanh nhân Việt Nam.

Tính đến hiện tại, HAGL là doanh nghiệp tư nhân duy nhất được Nhà nước phê duyệt tái cấu trúc. Câu chuyện hy hữu này thực tế lại đến một cách hết sức tự nhiên. Năm 2016 khi quyết định công bố mất thanh khoản, bầu Đức đã mạnh dạn gửi đơn lên Chính phủ xin chủ trương tái cấu trúc và được chấp thuận. Tất cả những người ủng hộ HAGL hồi đó, ông không quen và cũng không tìm đến ai. Chỉ là bầu Đức rơi vào thế đường cùng, không còn cách nào khác và ông chọn “chơi” theo đúng tính cách của mình: công khai. “Nói mất thanh khoản cho thơm chứ thực sự là phá sản rồi”, người đứng đầu Tập đoàn HAGL thừa nhận. Vì thế, công bố việc này cũng là đưa doanh nghiệp vào thế “ngàn cân treo sợi tóc”, có thể vĩnh viễn không còn quay trở lại được nữa. May mắn cho bầu Đức và HAGL, sau khi cân nhắc, Chính phủ đã thông qua và nhờ thế, các ngân hàng đồng ý cho HAGL giãn nợ, mở ra hành trình 1 thập kỷ trả nợ công khai, dưới sự theo dõi sát sao của cả thị trường với tập đoàn kinh tế tư nhân hàng đầu trong nước thời đó. Có thể nói, đây là trường hợp chưa từng xảy ra trong lịch sử kinh tế Việt Nam. “Đến hôm nay, anh có thể khẳng định, HAGL đã tái cấu trúc thành công”, bầu Đức tuyên bố. 

Tuyên bố đó không để đáp trả những người đã gièm pha ông, cũng chẳng nhằm chứng minh điều gì. Có chăng chỉ là để không phụ lòng những người đã giúp ông. Bởi cho đến lúc này, bầu Đức chỉ có một lý giải cho sự ủng hộ của cả chính quyền, đối tác, cổ đông, cán bộ công nhân viên… với ông là vì họ đánh giá ông làm thật, sống thật, có đạo đức. Nên ông nhất định không phụ lại niềm tin ấy, dù chính ông cũng chẳng biết họ có quan tâm, thậm chí có biết cái gật đầu của mình năm xưa đã giúp ông giữ lại được công ty hay không. Và ông nhất định phải phát triển HAGL thành doanh nghiệp nông nghiệp hàng đầu Việt Nam, đóng góp nhiều hơn nữa cho kinh tế đất nước. Bầu Đức giờ đây cũng tri ân cuộc đời theo cách của riêng mình, không ồn ào, không tuyên bố, cứ lẳng lặng làm.

“Nếu mà nói tri ân, có khi anh phải tri ân cả cây chuối nữa”, tôi đùa. “Đúng thế, anh phải tạc tượng cây chuối. Chính nó đã cứu anh, trả nợ, xóa lỗ lũy kế, tất cả đều là nó”, bầu Đức hùa theo tôi khoái chí. 

Với 20 triệu cây, chuối vẫn đang mang lại doanh số lớn nhất cho HAGL tính đến thời điểm này. “Chuối là giống ngắn ngày, mình đang khó khăn thì phải chọn giống ngắn ngày để có dòng tiền. Đến hiện tại nó vẫn trụ cột nhưng 2 năm nữa, HAGL sẽ có dòng tiền lớn từ các cây khác”, bầu Đức giải thích và hẹn tôi đi Lào xem cơ ngơi mới “khác hẳn” của ông. 

Lần gần nhất tôi tới thủ phủ của bầu Đức ở cao nguyên Bolaven cũng đã gần 3 năm. Từ đó đến nay, ông đã kịp trang bị cho mình rất nhiều “đồ chơi” và tự tin khẳng định: HAGL đã lột xác, bước sang một trang mới với sứ mệnh mới, đưa nông nghiệp trở về đúng vị trí của nó trên bảng xếp hạng những ngành mang lại lợi nhuận cao nhất trên thị trường.

Nhưng vì thế tôi nhất định phải hỏi bầu Đức, thực hư chuyện HAGL trở lại đầu tư bất động sản. Ông đã nhiều lần nói như đinh đóng cột, sẽ không bao giờ quay lại, ngay cả biết chắc làm dự án này, dự án kia có thể bỏ túi ngàn tỉ lợi nhuận. Thế nhưng cũng chính ông tại Hội nghị xúc tiến đầu tư của Gia Lai hồi tháng 9 đã công bố sẽ làm dự án nhà ở. 

Bầu Đức giải thích, miếng đất đó là sở hữu của công ty từ 15 năm trước, khi ông đang trong thời hoàng kim. “Lúc đó mình thuộc diện con nhà giàu nên đâu có nhớ tới. Chứ nhớ ra, có khi cũng bán trả nợ rồi”, bầu Đức vẫn thế, thật đến phũ phàng. Ông thừa nhận, việc công bố dự án bất động sản vừa rồi tự ông cũng cảm thấy không đúng như đã hứa với cổ đông. Nhưng nó đến một cách hữu duyên: ông bỗng phát hiện ra công ty còn một mảnh đất bỏ quên bao lâu nay; làm dự án nhà ở “nho nhỏ” với ông không khó và quan trọng nhất, tỉnh mới sáp nhập, ông muốn đóng góp một cái gì đó cho địa phương. “Tất cả chỉ có thế và anh không có ý mở rộng ra các mảng khác. Anh đã vấp một lần, giờ cũng có tuổi rồi, nếu trượt một phát nữa là không còn cơ hội làm lại. Nên HAGL sẽ chỉ xoay quanh trục nông nghiệp thôi”, bầu Đức khẳng định.

Ông nói tất cả những điều đó với một tâm thế thoải mái. Tôi không thấy trong đó sự e dè của “con chim sợ cành cong” mà là niềm tin chắc nịch về con đường mình đã chọn. Bầu Đức bảo, hệ sinh thái nông nghiệp là mênh mông: từ trồng trọt, chăn nuôi, chế biến, thức ăn, xuất khẩu, thương mại… quan trọng là có đủ sức làm hay không mà thôi. Nên HAGL có mở rộng, cũng chỉ mở rộng trong sản xuất nông nghiệp.

Hình ảnh bầu Đức mà tôi chứng kiến suốt thập kỷ qua là tự lái xe phóng ào ào giữa vườn chuối, trại heo, những cánh đồng sầu riêng trải dài từ Việt Nam sang Lào. Ông có thể nói như một chuyên gia về đất, nước, thức ăn chăn nuôi, cơ giới hóa nông nghiệp, thị trường tiêu thụ, xu hướng, dự báo sức ăn sức mua… Ông có thể tính ngắn nuôi dài, tính dài nuôi khát vọng lợi nhuận ngàn tỉ từ nông nghiệp. Ông phiêu bạt trên những cánh đồng bất tận của mình, kiểm soát và hưởng thụ nó như người nông dân kiểm soát mảnh ruộng của mình và hưởng thụ những mùa thu hoạch thắng lợi.

Khó mà giữ bầu Đức “an phận” với chuối, sầu riêng mãi được khi hệ sinh thái nông nghiệp thì mênh mông mà bầu Đức từng đã nói “nếu anh có mở rộng thì chỉ mở rộng trong mảng đó thôi”. Chỉ có một điều trùng hợp rất thú vị: Đất nước bước vào kỷ nguyên mới cũng là lúc doanh nghiệp của bầu Đức sang trang mới…