Kế hoach khởi công
đồng loạt nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng và hoàn thiện mạng lưới đường
sắt đô thị dài 355 km vào năm
2035.
QUY MÔ ĐẦU TƯ VÀ CÁC BƯỚC CHUẨN BỊ
Dân số TP.HCM hiện đạt
xấp xỉ 10 triệu người, cùng khoảng 3 triệu dân lao động từ các tỉnh và vãng lai
mỗi ngày, tạo ra áp lực khổng lồ cho hạ tầng giao thông vốn đã quá tải. Sự phụ
thuộc vào xe máy cá nhân chiếm trên 80% chuyến đi đã khiến kẹt xe, ô nhiễm và tai
nạn giao thông trở thành vấn nạn kéo dài.
TP.HCM từ nhiều năm
nay đã nhận diện rõ áp lực hạ tầng giao thông do dân số tăng nhanh, xe cá nhân
dày đặc, khiến tình trạng ùn tắc kéo dài và ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Chính
quyền thành phố đã nhiều lần khẳng định rằng phát triển metro là chìa khóa giải
quyết gốc rễ vấn đề; trong đó, metro được xác định là lời giải chiến lược, thay
thế dần phụ thuộc vào xe máy và ô tô cá nhân.
Trong giai đoạn 2027,
thành phố dự kiến khởi công đồng loạt 9
tuyến metro với tổng chiều dài khoảng 355 km. Đó là các tuyến: tuyến số 1 (Bến Thành – An Hạ, kéo dài
đến Bình Dương), tuyến số 2 (Bến Thành – Tham Lương – Củ Chi, kéo dài đến Thủ
Dầu Một), tuyến số 3 (Hiệp Bình Phước – An Hạ), tuyến số 4 (Đông Thạnh – Tân
Sơn Nhất – Bến Thành – Hiệp Phước), tuyến số 5 (Long Trường – xa lộ Hà Nội –
cầu Sài Gòn ngã tư Bảy Hiền – depot Đa
Phước), tuyến số 6 (Vành đai trong), tuyến số 7 (Tân Kiên – Thủ Thiêm –
Vinhomes Grand Park), cùng các đoạn mở rộng thuộc tuyến số 1 và số 2. Ngoài ra
còn có đề xuất tuyến mới kết nối trung tâm TP.HCM với huyện Cần Giờ, đang thu
hút doanh nghiệp lớn quan tâm.
Cụ thể như sau:
Tuyến số 1 Bến Thành – An Hạ, kéo dài đến Bình Dương cũ: Ngoài
việc nối trung tâm quận 1 (cũ) với phía tây bắc thành phố, còn mở rộng ra khu vực
thành phố mới Bình Dương, hình thành trục liên kết vùng quan trọng.
Tuyến số 2 Bến Thành – Tham Lương – Củ Chi, kéo dài đến Thủ
Dầu Một: Đi qua quận 10, Tân Bình, Tân Phú cũ, góp phần giải tỏa lưu lượng giao
thông dày đặc trên các tuyến đường Trường Chinh, Cách Mạng Tháng Tám.
Tuyến số 3 Hiệp Bình Phước – An Hạ: Hướng tới giảm tải cho
quốc lộ 13 và quốc lộ 1, vốn là các trục huyết mạch ra vào thành phố.
Tuyến số 4 Đông Thạnh – Tân Sơn Nhất – Bến Thành – Hiệp Phước:
Là tuyến xuyên tâm có ý nghĩa chiến lược, kết nối sân bay Tân Sơn Nhất, trung
tâm thành phố và khu công nghiệp Hiệp Phước.
Tuyến số 5 Long Trường – xa lộ Hà Nội – cầu Sài Gòn ngã tư Bảy Hiền – depot Đa Phước: Là tuyến hỗ
trợ hành lang Đông – Tây kết nối với xa lộ Hà Nội và quốc lộ 1.
Tuyến số 6 Vành đai trong: Là tuyến đóng vai trò phân luồng,
liên kết các tuyến metro khác, giảm áp lực cho khu vực nội đô.
Tuyến số 7 Tân Kiên – Thủ Thiêm – Vinhomes Grand Park: Nhằm phục
vụ kết nối khu đô thị mới Thủ Thiêm với khu nam và khu đông đang phát triển mạnh.
Các đoạn mở rộng của tuyến 1 và 2: kết nối với Bình Dương đến
Thủ Dầu Một (hiện nay là TP.HCM), gia tăng phạm vi ảnh hưởng của hệ thống metro
TP.HCM.
Tổng vốn đầu tư sơ bộ
cho toàn bộ hệ thống khoảng 44 tỷ USD.
Nguồn lực sẽ được huy động đa dạng từ ngân sách nhà nước, vốn ODA, đối tác công
tư (PPP) đến việc khai thác quỹ đất và phát triển đô thị theo mô hình TOD. Hiện
nay, Thành phố đang hoàn thiện đề án huy
động vốn nhằm xác định lộ trình rõ ràng, bảo đảm tính minh bạch và khả
thi lâu dài.
Các nhiệm vụ trọng
tâm đã được đặt ra: giải phóng mặt bằng và tái định cư; lập báo cáo nghiên cứu
khả thi và thiết kế kỹ thuật cho toàn bộ 9 tuyến; giao Ban quản lý Đường sắt đô
thị TP.HCM (MAUR) làm chủ đầu tư. Đồng thời, TP.HCM áp dụng cơ chế đặc thù theo
các nghị quyết của Quốc hội và Chính phủ để rút gọn thủ tục, tránh lặp lại tình
trạng chậm trễ như các tuyến metro trước đây.
THÁCH THỨC VÀ KỲ VỌNG
Kế hoạch khởi công
đồng loạt 9 tuyến metro chỉ trong vòng hai năm tới được xem là đầy tham vọng.
Thách thức lớn nhất chính là công tác giải
phóng mặt bằng và tái định cư vốn đã bộc lộ nhiều vướng mắc từ các dự án
trước.
Đây là khâu nhạy cảm,
đòi hỏi sự đồng thuận từ người dân, chính sách bồi thường hợp lý, cũng như việc
di dời hạ tầng kỹ thuật điện, nước, viễn thông. Nếu tiến độ này chậm, toàn bộ
kế hoạch sẽ bị ảnh hưởng dây chuyền.
Bên cạnh đó, nguồn vốn cũng là vấn đề không nhỏ. Dù
đã vạch ra nhiều kênh huy động, nhưng bảo đảm tính ổn định, phân bổ đúng hạn,
và kiểm soát rủi ro từ vốn vay quốc tế vẫn là bài toán phức tạp. Việc đồng bộ
giữa các quy hoạch, tránh điều chỉnh liên tục cũng là điều kiện để dự án đạt
hiệu quả.
Mặc dù vậy, các
chuyên gia cho rằng lợi ích mang lại từ hệ thống metro được kỳ vọng sẽ vượt xa
những khó khăn trước mắt. Khi hoàn thành, mạng lưới 355 km metro sẽ giúp giảm
ùn tắc, tiết kiệm hàng tỷ USD chi phí xã hội do kẹt xe và ô nhiễm, đồng thời
cải thiện mạnh mẽ chất lượng môi trường. Hệ thống metro cũng tạo cú hích phát
triển đô thị theo mô hình TOD, nâng cao giá trị bất động sản và thu hút thêm
đầu tư quốc tế.
Các
lợi ích mà metro mang lại, trước hết về giao thông: giảm ùn tắc, rút ngắn thời gian di
chuyển, hình thành văn hóa sử dụng phương tiện công cộng thay vì xe máy.
Về môi trường: giảm
khí thải, tiếng ồn, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng và hình ảnh thành phố
xanh – sạch – sống tốt.
Về
kinh tế: phát triển mạnh mẽ các trung tâm thương mại, khu đô thị
mới quanh nhà ga metro theo mô hình TOD; giá trị bất động sản gia tăng; tạo
hàng trăm nghìn việc làm trong giai đoạn xây dựng và vận hành.
Tính liên kết vùng: các tuyến mở rộng đến Bình Dương, Thủ
Dầu Một hay Củ Chi sẽ biến metro TP.HCM thành mạng lưới liên tỉnh, thúc đẩy sự
phát triển đồng đều giữa trung tâm và vùng ven.
Về tác động xã hội, metro sẽ giúp thay đổi thói quen sinh hoạt
và di chuyển của người dân. Thay vì chọn sống gần trung tâm để tiện đi lại, nhiều
người có thể chuyển ra vùng ven nhờ hệ thống metro kết nối nhanh chóng. Điều
này giúp giãn dân, giảm áp lực dân số cho khu vực lõi đô thị, đồng thời mở ra
không gian phát triển mới.
Quan trọng hơn, metro
không chỉ là công trình hạ tầng mà còn là biểu tượng mới cho sự hiện đại hóa
của TP.HCM. Sự thay đổi thói quen di chuyển từ xe cá nhân sang phương tiện công
cộng sẽ định hình văn hóa giao thông văn minh, đồng thời góp phần đưa thành phố
tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững, ngang tầm các đô thị lớn trong
khu vực Châu Á.
