Việc xây dựng Dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) xuất phát từ yêu cầu thể chế hóa các Nghị quyết của Đảng và Nhà nước nhằm tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc về thể chế, pháp luật; cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục trong đầu tư, kinh doanh, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp…
Tiếp tục phiên họp thứ 50, sáng 17/10, Uỷ ban Thường vụ Quốc
hội cho ý kiến về Dự án Luật Đầu tư (sửa đổi). Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng
Thanh điều hành nội dung thảo luận.
Dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) được xây dựng với 07 Chương,
60 Điều và 04 Phụ lục, trong đó sửa đổi, bổ sung 33/77 Điều, lược bỏ 17/77 Điều,
giữ nguyên 25/77 Điều và bổ sung mới 02 Điều.
Trong đó, trọng tâm là cắt giảm và đơn giản hóa triệt để điều
kiện đầu tư, kinh doanh, thủ tục hành chính bất hợp lý; hoàn thiện các quy định
về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện; hoàn thiện cơ chế phân cấp quản
lý giữa Trung ương và địa phương trên cơ sở đảm bảo hiệu lực, hiệu quả công tác
quản lý nhà nước và tháo gỡ “điểm nghẽn” về thể chế; chuyển mạnh từ “tiền kiểm”
sang “hậu kiểm”…
NHIỀU QUY ĐỊNH ĐƯỢC CẮT BỎ
Về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, dự thảo Luật
thu hẹp và làm rõ phạm vi các dự án phải thực hiện chấp thuận chủ trương đầu
tư, tập trung vào hạ tầng quan trọng, sử dụng đất/khu vực biển ảnh hưởng lớn đến
môi trường, quốc phòng, an ninh. Quy định rõ các trường hợp ngoại lệ không cần
chấp thuận chủ trương đầu tư (như trúng đấu giá quyền sử dụng đất, đấu giá quyền
khai thác khoáng sản, hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp).
Thường trực Uỷ ban Kinh tế và Tài chính đề nghị rà soát kỹ
lưỡng, chỉ xem xét những trường hợp rất cần thiết mới thực hiện thủ tục chấp
thuận chủ trương đầu tư. Thiết kế lại quy định theo hướng phân định rõ 3 danh mục:
Phải chấp thuận chủ trương đầu tư; không cần chấp thuận chủ trương đầu tư nhưng
cần đăng ký đầu tư; và còn lại (không cần cả hai).
Về phân cấp, phân quyền, Tờ trình Chính phủ nêu rõ
phân cấp toàn bộ thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội cho Thủ
tướng Chính phủ. Sửa đổi thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của UBND cấp tỉnh
thành Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Tuy nhiên, thẩm tra của Uỷ ban Kinh tế và Tài
chính đề nghị nghiên cứu, lập luận kỹ lưỡng cơ sở, lý lẽ của việc bỏ toàn bộ thẩm
quyền của Quốc hội trong chấp thuận chủ trương đầu tư. Yêu cầu rà soát, hoàn
thiện trên cơ sở bảo đảm nguyên tắc phân cấp, phân quyền tối đa theo phương
châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Liên quan tới ngành, nghề đầu tư kinh doanh, Tờ trình
của Chính phủ nêu rõ, bổ sung quy định cấm đầu tư kinh doanh đối với ngành, nghề
“kinh doanh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng” để phù hợp với Nghị quyết của
Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, sử dụng từ năm 2025. Đồng tình
với nội dung này nhưng Thường trực Uỷ ban Kinh tế và Tài chính đề nghị xem xét
loại trừ trường hợp sản xuất chỉ phục vụ xuất khẩu, không tiêu dùng tại Việt
Nam hoặc các mục đích đặc dụng (bảo hành, nghiên cứu khoa học, y tế, quốc
phòng, an ninh).
Với ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, dự thảo Luật
lược bỏ, cắt giảm 21 ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện không đáp ứng
tiêu chí (ví dụ: kinh doanh dịch vụ kế toán, xuất khẩu gạo, kinh doanh tạm nhập,
tái xuất hàng thực phẩm đông lạnh…) nhằm chuyển sang cơ chế hậu kiểm, hạn chế
rào cản gia nhập thị trường. Bổ sung quy định làm rõ nguyên tắc xác định điều
kiện đầu tư kinh doanh là yêu cầu về năng lực, trình độ, cơ sở vật chất, hệ thống
quản lý, không bao gồm quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về chất lượng sản phẩm/dịch
vụ.
Thường trực Uỷ ban Kinh tế và Tài chính đề nghị tiếp tục
nghiên cứu rà soát, cắt giảm thực chất ngành, nghề và điều kiện đầu tư kinh
doanh, chỉ giữ lại những điều kiện thật sự cần thiết vì lý do hiến định (quốc
phòng, an ninh, trật tự, đạo đức, sức khỏe cộng đồng), đồng thời đề nghị nghiên
cứu bổ sung quy định về tiêu chí đo lường đánh giá điều kiện kinh doanh “tốt”
và thông tin công khai về chi phí tuân thủ tối thiểu.
Liên quan tới quản lý hoạt động đầu tư ra nước ngoài,
tờ trình Chính phủ đề xuất bãi bỏ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư ra nước
ngoài (thẩm quyền của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ) và thu hẹp diện dự án phải
thực hiện thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài (chỉ áp dụng
với dự án có vốn từ 20 tỷ đồng trở lên hoặc thuộc ngành, nghề đầu tư ra nước
ngoài có điều kiện). Các dự án dưới 20 tỷ đồng chỉ cần đăng ký giao dịch ngoại
hối với Ngân hàng Nhà nước.
Về nội dung này, Uỷ ban Kinh tế và Tài chính ghi nhận 02 loại
ý kiến: (1) Đề nghị giữ quy định về quản lý đầu tư ra nước ngoài như Luật hiện
hành, nhưng có thể xem xét cải cách thủ tục hành chính, giảm thời gian, chi phí
tuân thủ; (2) Đồng tình bỏ thủ tục thuận chủ trương đầu tư ra nước ngoài và Giấy
chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài. Trong trường hợp này, đề nghị nghiên cứu
bổ sung quy định về chế độ thông báo/đăng ký thông tin (không yêu cầu phê duyệt)
phục vụ công tác hậu kiểm, và phối hợp với Ngân hàng Nhà nước để hoàn thiện quy
định về quản lý ngoại hối.
PHÂN CẤP, PHÂN QUYỀN TỐI ĐA
Góp ý dự thảo Luật, đại diện Liên đoàn Thương mại và Công
nghiệp Việt Nam (VCCI), ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế
VCCI bày tỏ quan điểm về cách tiếp cận hiện tại của dự thảo Luật, đặc biệt là
cơ chế cấp phép đầu tư.
Theo VCCI, dù đã có nỗ lực đơn giản hóa, cách tiếp cận hiện
nay vẫn mang nặng tính xin-cho, không còn phù hợp trong bối cảnh mới. Thay vì
quy định “chấp thuận đầu tư” vốn tiềm ẩn nguy cơ chồng chéo thủ tục, VCCI đề xuất
cần có một cơ chế đơn giản hơn. Cụ thể, đối với các dự án có sử dụng đất, Nhà
nước chỉ nên yêu cầu nhà đầu tư thực hiện thủ tục “đăng ký” để được chính quyền
“ghi nhận” hoặc “xác nhận”. Đây là sự ghi nhận để bắt đầu tiến trình thực hiện,
thay vì quy định chấp thuận phức tạp.
Về hoạt động đầu tư ra nước ngoài, VCCI cho rằng việc quy định
cấp giấy chứng nhận đầu tư và thủ tục điều chỉnh dự án đối với nhà đầu tư tư
nhân là “tương đối bất hợp lý”. Đặc biệt, việc phải điều chỉnh khi thay đổi
hình thức, vốn đầu tư, hay địa điểm hoạt động sau khi đã được cấp phép tạo ra
gánh nặng hành chính không cần thiết. Quan điểm của VCCI là nên trao quyền tự
chủ tối đa cho nhà đầu tư, cơ quan quản lý nên thay đổi trọng tâm, tập trung
duy nhất vào việc “quản lý về ngoại hối” để đảm bảo chắc chắn các vấn
đề liên quan, thay vì can thiệp sâu vào quyết định kinh doanh của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, VCCI cũng bày tỏ e ngại về quy định mới tại khoản
5, Điều 55 của dự thảo Luật, yêu cầu nhà đầu tư phải báo cáo trước khi thực hiện
dự án, lo ngại sẽ làm tăng gánh nặng thủ tục hành chính khi các báo cáo định kỳ
đã được thực hiện. VCCI cũng đề nghị tiếp tục rà soát và bãi bỏ các ngành nghề
kinh doanh có điều kiện còn “quá rộng” hoặc “không cần thiết” như nghiên cứu chế
tạo UAV (vì rủi ro nằm ở sử dụng, không phải chế tạo), hay kinh doanh vàng (chỉ
nên áp dụng cho sản xuất vàng miếng, bỏ các hoạt động kinh doanh vàng trang sức).
Báo cáo giải trình chi tiết, đại diện Bộ Tài chính đặc biệt
nhấn mạnh tới nguyên tắc phân cấp, phân quyền tối đa được đưa ra trong dự thảo
Luật.
Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết, Chính
phủ kiến nghị chuyển toàn bộ thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội
sang Thủ tướng Chính phủ. Việc phân cấp này sẽ tập trung vào các dự án có nguy
cơ lớn về quốc phòng an ninh thuộc lĩnh vực trọng yếu như cảng biển, sân bay. Đối
với các dự án cần cơ chế đặc biệt, Chính phủ sẽ báo cáo xin ý kiến Ủy ban Thường
vụ Quốc hội trước khi chấp thuận.
Một điểm đáng chú ý là sự cắt giảm điều kiện kinh doanh. Bộ
Tài chính cho biết đã rà soát cắt giảm 21 ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều
kiện (cao hơn mức VCCI đề nghị) nhằm tạo thuận lợi tối đa cho nhà đầu tư gia nhập
thị trường và chuyển sang cơ chế hậu kiểm. Đối với đầu tư nước ngoài, dự thảo đề
xuất bỏ quy định nhà đầu tư nước ngoài phải có dự án cụ thể khi thành lập tổ chức
kinh tế. Về đầu tư ra nước ngoài, Bộ Tài chính chọn phương án đơn giản hóa thủ
tục hành chính, bãi bỏ chấp thuận chủ trương đầu tư và thu hẹp diện dự án cần cấp
giấy chứng nhận, phù hợp với Kết luận của Bộ Chính trị.
Thứ trưởng Bộ Tài chính khẳng định, cơ chế cấp phép, chấp
thuận, sàng lọc đầu tư là cần thiết và phù hợp với thông lệ quốc tế, đặc biệt đối
với những dự án sử dụng nguồn lực nhà nước (như đất đai) và nhằm kiểm soát rủi
ro quốc phòng an ninh.
DỰ ÁN LUẬT PHẢI TUÂN THỦ BA NGUYÊN TẮC CỐT LÕI
Kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng
Thanh cho biết để đảm bảo chất lượng tối ưu của dự án luật trước khi trình Quốc
hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Chính phủ chỉ đạo tiếp tục rà soát, đảm
bảo thể chế hóa đầy đủ các quan điểm, chính sách, đường lối của Đảng và Nhà nước
về đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật, bao gồm các vấn đề phát triển kinh
tế tư nhân, đổi mới khoa học công nghệ, sáng tạo, chuyển đổi số theo các Nghị
quyết 27, 66, 68, Nghị quyết 198 của Quốc hội và bám sát chỉ đạo của Tổng Bí
thư, Bộ Chính trị. Cần đặc biệt lưu ý Quy định 178 của Bộ Chính trị về kiểm
soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng trong xây dựng pháp luật, đồng thời
chủ động xin ý kiến Bộ Chính trị với những nội dung thay đổi chính sách quan trọng.
Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, việc hoàn thiện dự án luật
phải tuân thủ ba nguyên tắc cốt lõi: tháo gỡ các điểm nghẽn, tạo hành lang pháp
lý ổn định, đồng bộ, không phát sinh vướng mắc mới; tăng cường phân cấp, phân
quyền, chuyển mạnh từ quản lý sang kiến tạo phát triển, cắt giảm tối đa thủ tục
và điều kiện đầu tư kinh doanh; bảo đảm tính hợp hiến, thống nhất, đồng bộ với
các luật liên quan (Đất đai, Xây dựng, Môi trường…) và phù hợp với cam kết quốc
tế.
Do tính chất quan trọng và tác động đa ngành, Uỷ ban Thường
vụ Quốc hội đề nghị dự án luật cần được bổ sung nội dung thuyết minh đầy đủ,
thuyết phục về việc sửa đổi, bổ sung chính sách, làm rõ cơ sở pháp lý, tính cần
thiết và bổ sung đánh giá tác động cụ thể, đầy đủ về tính khả thi, đặc biệt là
rủi ro khi điều chỉnh chính sách.
Theo đó, cơ quan soạn thảo cần tiếp tục hoàn thiện quy định
về chấp thuận chủ trương đầu tư theo hướng chỉ xem xét những trường hợp thực sự
cần thiết.
Cụ thể, thiết kế quy định phân định rõ ba loại danh mục dự
án: danh mục phải chấp thuận chủ trương đầu tư (phân định rõ trách nhiệm, thẩm
quyền của Trung ương và địa phương); danh mục không cần chấp thuận nhưng phải
đăng ký đầu tư; danh mục còn lại không cần cả chấp thuận lẫn đăng ký đầu tư.
Đồng thời, chỉnh sửa quy định theo hướng giản lược, đơn giản
hóa nội dung chấp thuận chủ trương đầu tư và rà soát tiêu chí xác định sự phù hợp
của dự án với quy hoạch để xử lý các điểm nghẽn thực tế, đảm bảo đồng bộ với Luật
Quy hoạch và Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn cũng được trình tại kỳ họp thứ
10.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ chỉ đạo cơ quan soạn
thảo sớm có văn bản tiếp thu, giải trình bổ sung gửi đến các Đại biểu Quốc hội
trước kỳ họp thứ 10 để nghiên cứu, cho ý kiến.
-Ngân Hà
