Vàng từ lâu đã được coi là một “tài sản trú ẩn an toàn”, giữ vai trò quan trọng trong các giai đoạn kinh tế bất ổn, chiến tranh hoặc khủng hoảng tài chính. Trong hơn một thế kỷ qua, giá vàng đã trải qua nhiều biến động đáng chú ý, từ những đỉnh cao vượt quá 2.000 USD/ounce (đã điều chỉnh theo lạm phát) vào năm 1980, đến những thời kỳ suy giảm sâu chỉ vài trăm USD. Bài viết này sẽ giúp độc giả hiểu rõ hơn về sự thay đổi của giá vàng từ đầu thế kỷ 20 đến nay, đồng thời phân tích các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội ảnh hưởng đến kim loại quý này.
Biến động của giá vàng thế giới trong 100 năm qua. Nguồn: Macrotrend
Giá vàng từng chỉ dao động trong khoảng 20-21 USD/ounce đầu thế kỳ 20
Đầu thế kỷ 20, giá vàng duy trì ổn định trong khoảng 20-21 USD/ounce. Điều này là nhờ vào hệ thống bản vị vàng, trong đó mỗi đơn vị tiền tệ được bảo đảm bằng một lượng vàng cố định. Tuy nhiên, cuộc Đại suy thoái năm 1929 đã gây ra biến động lớn. Đến năm 1934, Mỹ từ bỏ bản vị vàng và nâng giá vàng chính thức lên 35 USD/ounce. Đây là một bước ngoặt quan trọng, mở đường cho sự thay đổi trong chính sách tiền tệ toàn cầu.
Sau Thế chiến II, thế giới áp dụng hệ thống Bretton Woods, theo đó các đồng tiền chính được neo vào đồng USD, và đồng USD được quy đổi ra vàng với giá cố định 35 USD/ounce. Điều này giúp giá vàng ổn định trong thời gian dài. Tuy nhiên, việc giữ tỷ giá cố định trở nên khó khăn khi các quốc gia khác tích lũy nhiều USD và muốn đổi ra vàng, gây áp lực lên dự trữ vàng của Mỹ.
Theo chuyên gia kinh tế John Williams, hệ thống này giống như “một con đập chặn dòng nước chảy, nhưng khi nước dâng quá cao, con đập sẽ vỡ”. Và điều đó đã xảy ra vào năm 1971, khi Tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố chấm dứt khả năng chuyển đổi USD thành vàng. Sự kiện này, được gọi là “Nixon Shock”, đã chính thức kết thúc hệ thống Bretton Woods và mở đường cho sự biến động giá vàng theo cơ chế thị trường.
Thập niên 70-80: Lạm phát cao và những cú tăng lịch sử
Sau khi hệ thống Bretton Woods sụp đổ, giá vàng tăng mạnh do lo ngại về lạm phát. Đỉnh điểm là năm 1980, khi giá vàng vượt 2.000 USD/ounce (tính theo lạm phát), phản ánh sự bất ổn kinh tế và chính trị toàn cầu. Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973 và 1979, cùng với lạm phát gia tăng, đã khiến nhà đầu tư đổ xô mua vàng.
Vàng tăng mạnh trong cuộc khủng hoảng dầu mỏ những năm thập niên 80. Nguồn: Macrotrend
Chuyên gia tài chính Peter Schiff nhận định: “Giai đoạn này chứng minh rằng vàng luôn là hàng rào chống lại lạm phát hiệu quả nhất khi các đồng tiền giấy mất giá trị”.
Tuy nhiên, sau khi đạt đỉnh vào năm 1980, giá vàng giảm xuống còn khoảng 317 USD/ounce vào năm 1985, do chính sách tiền tệ thắt chặt của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Đến những năm 1990, với sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh, thị trường trở nên ổn định hơn, và giá vàng dao động quanh mức 300-400 USD.
Theo chuyên gia kinh tế Paul Krugman, “Giai đoạn này chứng minh rằng vàng không phải lúc nào cũng tăng giá, mà còn phụ thuộc vào chính sách kinh tế vĩ mô và môi trường đầu tư”.
Thế kỷ 21: Vàng như “ngựa đứt cương” trước những cơn bão khủng hoảng kinh tế và căng thẳng địa chính trị
Bước sang thế kỷ 21, giá vàng bắt đầu xu hướng tăng mạnh. Cuộc khủng hoảng tài chính 2008 đã khiến giá vàng tăng vọt từ khoảng 730 USD lên 1.300 USD trong giai đoạn 2008-2010, do nhà đầu tư tìm đến vàng như một tài sản an toàn. Đến năm 2011, giá vàng đạt mức kỷ lục 1.825 USD/ounce, chủ yếu do lo ngại về khủng hoảng nợ công châu Âu.
Sau đỉnh năm 2011, giá vàng giảm dần, chạm mức 1.050 USD/ounce vào tháng 12/2015 – mức thấp nhất trong 5 năm. Nguyên nhân chủ yếu do nền kinh tế Mỹ phục hồi, người dân không còn nhu cầu tích trữ vàng nên đã xô đi bán tháo, chốt lời.
Trong những năm gần đây, căng thẳng địa chính trị như xung đột Nga-Ukraine, quan hệ Mỹ-Trung và bất ổn ở Trung Đông tiếp tục đẩy giá vàng lên cao. Đến năm 2025, giá vàng đã vượt ngưỡng 3.000 USD/ounce. Tính đến sáng 20/3 giờ Việt Nam, giá vàng giao ngay trên thị trường quốc tế đã chạm mức 3.050 USD/ounce, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong xu hướng tăng giá mạnh mẽ của kim loại quý này trong năm 2025.
Vàng thế kỷ 21 biến động mạnh theo diễn biến kinh tế và địa chính trị. Nguồn: Macrotrend
Chuyên gia thị trường Jim Rickards đánh giá: “Vàng không chỉ là kim loại quý, mà còn là một loại tiền tệ an toàn trong thời kỳ bất ổn. Chừng nào thế giới còn đối mặt với lạm phát và rủi ro chính trị, vàng sẽ còn tiếp tục tăng giá”.
Dựa trên những diễn biến trong 100 năm qua, nhiều chuyên gia dự đoán giá vàng vẫn sẽ tăng trong dài hạn. Các yếu tố như lạm phát, chính sách tiền tệ của Fed, tình hình địa chính trị và xu hướng đầu tư vào vàng của ngân hàng trung ương sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến giá vàng.
Theo Ray Dalio, nhà sáng lập quỹ Bridgewater Associates: “Chúng ta đang ở trong một thời kỳ có nhiều bất ổn, và vàng sẽ tiếp tục là một kênh bảo vệ tài sản quan trọng”.
Lịch sử giá vàng cho thấy sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội. Từ sự ổn định dưới bản vị vàng, đến sự biến động mạnh mẽ sau hệ thống Bretton Woods, và đỉnh cao trong các cuộc khủng hoảng tài chính, vàng luôn giữ vai trò quan trọng như một thước đo niềm tin của nhà đầu tư vào nền kinh tế. Trong tương lai, nếu lạm phát và bất ổn toàn cầu tiếp diễn, vàng có thể còn tiếp tục đà tăng mạnh.
Với những ai đang tìm kiếm một tài sản trú ẩn an toàn, câu nói cũ vẫn đúng: “Vàng không bao giờ mất giá trị thực sự – chỉ có tiền giấy làm điều đó”.
