Từ “vũ khí phốt pho” đến “tài nguyên diêm tiêu”

Từ những nghiên cứu phục dựng nỏ thần Cổ Loa đến giả thuyết về “lửa rồng” Tây Sơn chứa phốt pho và chính sách bảo vệ nguồn diêm tiêu, “vàng trắng” của thế kỷ XVIII, kỹ sư Vũ Đình Thanh cho rằng, tư duy của vua Quang Trung thể hiện tầm nhìn vượt thời đại, gắn kết giữa trí tuệ quân sự và ý thức bảo vệ tài nguyên của Đại Việt.

Khi vũ khí Tây Sơn được nhìn lại qua giả thuyết phốt pho cháy sáng

Trong dòng chảy lịch sử Việt Nam, Hoàng đế Quang Trung – Nguyễn Huệ luôn được ghi nhớ như vị anh hùng áo vải “bách chiến bách thắng”. Nhưng dưới góc nhìn của kỹ sư vũ khí Vũ Đình Thanh, đại diện Tập đoàn NPO ALMAZ (Nga), người từng phục dựng nỏ thần Cổ Loa, vua Quang Trung còn để lại dấu ấn sâu đậm về tư duy khoa học và khả năng ứng dụng công nghệ quân sự thời đó.

Qua hơn 6 năm tìm hiểu về kỹ thuật chế tạo hỏa khí Tây Sơn, kỹ sư Thanh đưa ra một nhận định đáng chú ý: quân Tây Sơn đã sử dụng loại vũ khí có chứa phốt pho, chất cháy đặc biệt tạo ra hiệu ứng lửa mạnh với hiệu ứng cực kỳ nguy hiểm là nhanh chóng triệt tiêu oxy trên diện rộng .

“Hỏa cầu và hỏa hổ, những vũ khí tạo lửa dữ dội mà sử sách ví như lửa từ rồng phun ra – chứa phốt pho nguyên chất hoặc hỗn hợp phốt pho với nhựa thông, dầu mỏ. Khi tung ra, chúng tự bốc cháy ở nhiệt độ lên tới hơn 2.000 độ C, không chỉ gây bỏng nặng mà còn tạo ra hiệu ứng nhanh chóng triệt tiêu oxy trên diện rộng, khiến đối phương chết ngạt hoặc mất khả năng chiến đấu”, kỹ sư Thanh nhận định.

Theo kỹ sư Thanh, đây là một yếu tố giúp quân Tây Sơn đạt chiến thắng thần tốc trong chiến dịch Kỷ Dậu 1789.

Nhận định này đã được Thượng tướng, Viện sĩ, Tiến sĩ, Anh hùng LLVTND Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng đánh giá cao, coi là “một cách tiếp cận lịch sử bằng góc nhìn khoa học”.

Tuy nhiên, đây là nhận định của ks Thanh và thượng tướng Hiệu , cần thêm bằng chứng khảo cổ, hóa học và tư liệu để xác minh.

Vũ khí phốt pho của vua Quang Trung : hỏa cầu với phốt pho nguyên chất , hỏa hổ với hỗn hợp nhựa thông trộn dầu mỏ và phốt pho

Một giả thuyết khác được kỹ sư Vũ Đình Thanh nêu ra là khả năng vua Quang Trung và một số tướng lĩnh Tây Sơn có thể đã chịu ảnh hưởng sức khỏe trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm các loại hỏa khí chứa phốt pho. Theo ông, một phát hiện khác của kỹ sư Vũ Đình Thanh là nghi vấn vua Quang Trung và các cận thần có thể bị ngộ độc phốt pho do tiếp xúc lâu dài trong quá trình chế tạo và thử nghiệm loại vũ khí đặc biệt này. Ông cho rằng, sau chiến thắng Đống Đa, quân Tây Sơn không thể ngay lập tức tiến vào Nam truy quét tàn quân Nguyễn Ánh là vì nhiều chiến sĩ đã bị ảnh hưởng sức khỏe do khói phốt pho tồn lưu.

Đây là nhận định mới mẻ, cần được xem xét cẩn trọng. Tuy vậy, giả thuyết này mở ra một hướng tiếp cận khoa học y học đối với cái chết đột ngột của Quang Trung khi ông mới hơn 39 tuổi một mất mát lớn khiến lịch sử nước ta rẽ sang hướng khác”, kỹ sư Vũ Đình Thanh cho hay.

Trước khi nghiên cứu về Tây Sơn, kỹ sư Vũ Đình Thanh từng gây chú ý khi phục dựng thành công nỏ thần Cổ Loa, biểu tượng vũ khí của Âu Lạc xưa. Qua hàng trăm thử nghiệm, ông chứng minh nỏ thần có thể phóng hàng chục mũi tên đồng cùng lúc, vận dụng nguyên lý trọng trường để sát thương, một nguyên lý tương tự như bom xuyên boongke của Mỹ .Chính nhờ lực trọng trường nên khi bắn ở độ cao lớn mũi tên đồng từ nỏ thần hoàn toàn có thể xuyên giáp sắt ở khoản cách xa nhất , trong khi cung nỏ nhà Tần sát thương nhờ lực bắn càng xa càng yếu . Nhờ phát hiện này , hậu thế có cơ sở tin rằng nỏ thần vạn tên giết vạn giặc là có thật và nghi vấn việc Triệu Đà chiếm Âu Lạc vì Triệu Đà không hề có công nghệ này .

Thượng tướng, Viện sĩ, Tiến sĩ, Anh hùng LLVTND Nguyễn Huy Hiệu; Trung tướng, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Chiến; Đại tá, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Đình Sỹ; Đại tá, Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Tang Bồng; cung thủ Phạm Quang Minh và kỹ sư Vũ Đình Thanh bắn nỏ thần phục dựng.

Từ việc phục dựng đó, ông cho rằng kỹ thuật quân sự cổ của Việt Nam luôn gắn liền với tư duy sáng tạo và hiểu biết khoa học. Nhìn lại triều đại Quang Trung, sự kế thừa ấy thể hiện rõ qua khả năng chế tạo hỏa khí, tổ chức binh khí và đặc biệt là ý thức bảo vệ tài nguyên, nền tảng cho sức mạnh quân sự. Cũng từ đây, kỹ sư Thanh mở rộng hướng tiếp cận: nghiên cứu lịch sử Việt Nam không chỉ qua chiến trận mà qua tri thức khoa học công nghệ mà cha ông từng nắm giữ.

Diêm tiêu, “vàng trắng” của thế kỷ XVIII và tầm nhìn của Đại Việt

Một trong những điểm được kỹ sư Thanh đặc biệt quan tâm là “mặt hàng chiến lược” khiến các công ty Đông Ấn của phương Tây đặc biệt quan tâm tới Việt Nam, đó là phân dơi và phân chim – nguồn nguyên liệu quý để sản xuất diêm tiêu (kali nitrat), thành phần chủ chốt trong thuốc súng đen ( 75% diêm tiêu , 15 % than củi , 10 % lưu huỳnh) trước khi thuốc nổ hiện đại ra đời (1884).

Theo các tư liệu quốc tế, trong thế kỷ XVII–XIX, châu Âu phụ thuộc lớn vào diêm tiêu nhập từ châu Á, trong đó có khu vực Đông Dương. Ở thời kỳ đó, diêm tiêu được ví như tài nguyên chiến lược, tương đương dầu mỏ , uranium hay đất hiếm sau này, bởi không có diêm tiêu, không thể sản xuất thuốc súng và mở rộng sức mạnh quân sự.

Chính vì vậy, nhiều thương nhân và nhà truyền giáo phương Tây, trong đó có các thành viên của Công ty Đông Ấn Pháp (Compagnie française des Indes orientales), đã tìm cách thiết lập quan hệ với các thế lực trong nước để khai thác nguồn lợi này.

Kỹ sư Thanh cho rằng, các hoạt động “truyền giáo – thương mại – quân sự” của phương Tây thế kỷ XVIII luôn gắn chặt nhau, và Công ty Đông Ấn Pháp, cũng như Công ty Đông Ấn Anh hay Hà Lan,Bồ Đào Nha , đều là công cụ bành trướng của chủ nghĩa thực dân.

Những cá nhân như Bá Đa Lộc vừa mang sứ mệnh tôn giáo, vừa là đại diện lợi ích kinh tế – chính trị của quốc gia mình. Vì vậy, việc Nguyễn Ánh hợp tác với họ không đơn thuần là cầu viện, mà phản ánh sự giao thoa phức tạp giữa chính trị, thương mại và lợi ích quốc tế trong giai đoạn chuyển mình của lịch sử Việt Nam.

Theo Kỹ sư Vũ Đình Thanh, nhận thức rõ tầm quan trọng của nguồn tài nguyên này, vua Quang Trung đã có chính sách bảo vệ nghiêm ngặt, không cho các thế lực bên ngoài khai thác. Trong khi đó, cùng thời, một số quốc gia hoặc thế lực trong khu vực đã cho phép các công ty Đông Ấn tiếp cận tài nguyên tương tự, dẫn đến sự can thiệp sâu của các đế quốc châu Âu vào nội bộ dẫn đến việc mất chủ quyền .

Dưới góc độ đó,vua Quang Trung không chỉ là người đánh tan giặc ngoại xâm bằng quân sự, mà còn là người bảo vệ chủ quyền tài nguyên, kinh tế của đất nước trước sự nhòm ngó của các thế lực phương Tây. “Dù lịch sử chưa ghi nhận điều này một cách chính thức, song ý tưởng ấy đáng để suy ngẫm trong bối cảnh hiện nay, khi vấn đề “an ninh tài nguyên” và “chủ quyền kinh tế” vẫn là mối quan tâm toàn cầu”, ông Thanh nói.

Những phát hiện, giả thuyết và suy ngẫm của ks Thanh cần kiểm chứng khoa học, nhưng đã gợi mở một điều quan trọng: lịch sử Việt Nam cần được nhìn nhận không chỉ qua chiến công quân sự mà còn qua lăng kính khoa học, công nghệ và kinh tế.

Từ nỏ thần Cổ Loa đến hỏa khí Tây Sơn, từ phốt pho đến diêm tiêu, đó là minh chứng cho tư duy sáng tạo, tinh thần tự chủ của dân tộc Việt Nam trong suốt hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước. Quang Trung – Nguyễn Huệ. Vì thế, đó không chỉ là biểu tượng của lòng yêu nước, mà còn là biểu tượng của trí tuệ Việt Nam, luôn biết tận dụng khoa học, sáng tạo để bảo vệ Tổ quốc.