Từ quầy hàng đến gian hàng trực tuyến

Từ những sạp hàng đơn sơ trong ngõ nhỏ, nơi tiếng rao quen thuộc len lỏi giữa dòng người tấp nập, nay nhiều tiểu thương đã “lên đời” bằng cách gia nhập các nền tảng thương mại điện tử. Họ bắt đầu học cách livestream bán hàng, chốt đơn trực tuyến và giao hàng qua các ứng dụng công nghệ. Sự chuyển mình ấy không còn là giải pháp tình thế sau đại dịch COVID-19, mà đã trở thành một chiến lược dài hơi để bắt nhịp với xu hướng tiêu dùng hiện đại, mở rộng thị trường và nâng cao thu nhập một cách bền vững. Hành trình đưa chợ truyền thống lên môi trường số không dễ dàng. Những tiểu thương từng quen với cân đong đo đếm thủ công, nay phải đối mặt với không ít rào cản từ hạ tầng công nghệ, kỹ năng sử dụng thiết bị thông minh, cho đến tâm lý e ngại thay đổi. Chuyển đổi số trong lĩnh vực kinh doanh nhỏ lẻ, đặc biệt là tại chợ truyền thống, vì thế đang đòi hỏi một sự hỗ trợ đồng bộ và cách tiếp cận phù hợp với thực tế từng địa phương.

Ảnh minh họa – TL

Bối cảnh tiêu dùng tại Việt Nam đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ sau đại dịch COVID-19, mở ra những thay đổi mang tính bước ngoặt trong hành vi của người tiêu dùng. Việc mua sắm trực tuyến, thanh toán không dùng tiền mặt và giao hàng tận nơi từng là xu hướng mới mẻ, giờ đây đã trở thành thói quen phổ biến trong đời sống thường nhật. Người dân ở cả thành thị và nông thôn ngày càng tin tưởng và lựa chọn các nền tảng thương mại điện tử như một phương thức mua sắm tiện lợi, nhanh chóng và phù hợp với nhịp sống hiện đại. Điều này góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại điện tử tại Việt Nam duy trì mức hai con số qua nhiều năm liên tiếp. Trong năm 2024, doanh thu thương mại điện tử bán lẻ đã vượt mốc 25 tỷ USD, tăng hơn 15% so với năm trước. Đáng chú ý, 45% người tiêu dùng tại các đô thị cấp hai và khu vực nông thôn cũng đã từng mua thực phẩm trực tuyến cho thấy mức độ lan tỏa ngày càng sâu rộng của TMĐT tới mọi tầng lớp dân cư. Trong khi đó, các chợ truyền thống vốn từng là nơi cung ứng hàng hóa chủ yếu, đặc biệt là thực phẩm tươi sống lại đang dần đánh mất lợi thế cạnh tranh. Sự xuất hiện và phát triển rầm rộ của hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi cùng các nền tảng TMĐT hiện đại đã làm thay đổi thói quen mua sắm của người tiêu dùng, khiến lượng khách đến chợ ngày càng giảm. Nhiều tiểu thương vốn quen buôn bán theo phương thức truyền thống gặp khó trong việc tiếp cận công nghệ, thiếu kỹ năng vận hành kinh doanh trực tuyến và chưa đủ nguồn lực để chuyển đổi số một cách bài bản. Bên cạnh đó, tâm lý e ngại thay đổi, lo sợ rủi ro khi bước vào môi trường số cũng là một rào cản lớn khiến chợ truyền thống chưa thể bắt nhịp kịp thời với xu thế phát triển chung. Trước áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt, nếu không nhanh chóng chuyển mình, chợ truyền thống sẽ đứng trước nguy cơ tụt lại phía sau trên bản đồ phân phối hàng hóa hiện đại.

Chuyển đổi số trong lĩnh vực bán lẻ truyền thống không còn là khái niệm xa lạ. Tại một số địa phương, các mô hình thí điểm đã được triển khai, bước đầu mang lại những tín hiệu tích cực. Chợ Hòa Hưng (TP.HCM), nơi gần 150 tiểu thương đã tham gia các sàn thương mại điện tử như Voso và Postmart từ năm 2023. Nhiều người trong số họ bắt đầu tiếp cận hình thức bán hàng mới bằng cách livestream các mặt hàng rau củ, thịt cá ngay tại sạp, rồi chốt đơn và giao hàng qua ứng dụng. Không riêng gì TP.HCM, chợ Đồng Xuân (Hà Nội) cũng ghi nhận những nỗ lực tương tự. Tại đây, tiểu thương được hỗ trợ tập huấn kỹ năng bán hàng online và lập gian hàng riêng trên sàn Sendo, từng bước làm quen với mô hình kinh doanh hiện đại. Việc đưa chợ truyền thống lên môi trường số đã nhận được sự đồng hành của các đơn vị lớn. Đến giữa năm 2025, đã có hơn 10.000 tiểu thương tại 35 tỉnh, thành tham gia bán hàng trực tuyến trên hai sàn TMĐT chủ lực là Postmart và Voso. Trong đó, Bắc Giang nổi bật với hơn 300 tiểu thương tại các chợ dân sinh đã đăng ký bán vải thiều qua các nền tảng số trong mùa vụ 2024, góp phần mở rộng kênh tiêu thụ và giảm áp lực phụ thuộc vào thương lái.

Bên cạnh Postmart và Voso là hai nền tảng do Bưu điện Việt Nam và Viettel Post phát triển nhằm hỗ trợ tiểu thương bán nông sản, đặc sản và hàng chợ truyền thống nhiều sàn thương mại điện tử tư nhân như Shopee, Tiki hay Sendo cũng tích cực nhập cuộc. Họ triển khai các chương trình hỗ trợ như mở gian hàng miễn phí, tổ chức các buổi livestream cùng tiểu thương, tặng mã vận chuyển, đồng thời đơn giản hóa quy trình đăng ký để người bán có thể tiếp cận dễ dàng hơn. Sự tham gia đa dạng của các nền tảng số không chỉ giúp gia tăng lựa chọn cho tiểu thương mà còn tạo động lực thúc đẩy quá trình chuyển đổi số tại các chợ truyền thống diễn ra nhanh chóng và toàn diện hơn. Việc đưa chợ truyền thống lên các sàn thương mại điện tử đang mở ra một hướng đi mới đầy tiềm năng cho tiểu thương, nhất là trong bối cảnh hành vi tiêu dùng đang dần thay đổi theo hướng tiện lợi, nhanh chóng và số hóa. Một trong những lợi ích rõ nét nhất là khả năng mở rộng kênh tiêu thụ, qua đó tăng thu nhập cho người bán. Thay vì chỉ phụ thuộc vào lượng khách vãng lai tại chợ, giờ đây, tiểu thương có thể tiếp cận người tiêu dùng ở mọi nơi, thậm chí ngoài phạm vi địa phương. Những mặt hàng tươi sống như rau củ, thịt, hải sản vốn tưởng khó có thể bán online nay cũng được đặt mua và giao trong ngày, tạo ra bước đột phá về phương thức kinh doanh. Tại chợ Tân Định (TP.HCM), nhiều tiểu thương ghi nhận doanh thu tăng từ 20–30% sau khi kết hợp bán hàng qua Zalo và Postmart. Trong khi đó, một hộ kinh doanh tại chợ đầu mối Long Biên (Hà Nội) cho biết đã đạt 1.000 đơn mỗi tuần chỉ nhờ livestream bán nông sản. Không chỉ mở rộng thị trường, hình thức kinh doanh trực tuyến còn giúp tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành. Khi không còn phụ thuộc vào lượng khách đến chợ mỗi ngày, tiểu thương có thể linh hoạt trong cách tổ chức bán hàng. Đồng thời, các sàn thương mại điện tử cũng đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ về chi phí vận chuyển, quảng bá sản phẩm, giúp người bán tối ưu hóa chi phí, tăng sức cạnh tranh trên thị trường. Việc giảm áp lực chi phí cố định và tiếp cận các công cụ tiếp thị hiện đại khiến mô hình bán hàng truyền thống dần tiệm cận hơn với phương thức kinh doanh chuyên nghiệp. Đáng chú ý, TMĐT còn mở ra cơ hội để quảng bá các sản phẩm địa phương, đặc sản vùng miền đến đông đảo người tiêu dùng trong và ngoài nước. Những sản vật như bưởi Phúc Trạch (Hà Tĩnh), mắm Bà Giá (Cà Mau), cá kho Vũ Đại (Hà Nam)… khi được đưa lên sàn không chỉ giúp tăng đầu ra cho người dân mà còn góp phần định vị thương hiệu sản phẩm OCOP, nâng tầm giá trị nông sản Việt. Đây cũng là một kênh hữu hiệu để gắn kết thương mại với du lịch, khi người tiêu dùng có thể trải nghiệm văn hóa ẩm thực từng vùng qua chính những món hàng họ đặt mua online.

Việc thúc đẩy tiểu thương chợ truyền thống tham gia vào thương mại điện tử hiện nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn và rào cản thực tiễn. Một trong những trở ngại lớn nhất là sự thiếu hụt kỹ năng số, đặc biệt ở nhóm tiểu thương lớn tuổi, những người vốn quen với cách bán hàng trực tiếp, giao dịch bằng tiền mặt và giữ mối quan hệ khách hàng thông qua thói quen mua sắm truyền thống. Họ không thành thạo việc chụp ảnh sản phẩm, tạo tài khoản trên nền tảng số hay trả lời tin nhắn của khách hàng online, dẫn đến tâm lý ngại thay đổi, ngại tiếp cận công nghệ mới. Gần 60% tiểu thương tại các chợ truyền thống không biết cách thao tác bán hàng online. Tại các địa phương vùng sâu, vùng xa, nhiều tiểu thương chưa có đủ thiết bị di động phù hợp để sử dụng các nền tảng số. Đường truyền mạng không ổn định khiến việc livestream giới thiệu sản phẩm hay cập nhật đơn hàng gặp nhiều khó khăn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận khách hàng và chốt đơn của khách hàng. Các mặt hàng tươi sống như rau, củ, thịt, hải sản… cũng đặt ra thách thức lớn trong khâu bảo quản và vận chuyển. Trong khi các sàn thương mại điện tử yêu cầu quy trình đóng gói, giao hàng đạt chuẩn để bảo đảm chất lượng đến tay người tiêu dùng, thì phần lớn tiểu thương chưa từng được đào tạo hay thực hành các kỹ năng này. Thiếu kinh nghiệm trong việc chọn bao bì, sử dụng đá lạnh hay bảo quản sản phẩm tươi trong suốt quá trình vận chuyển khiến không ít đơn hàng bị hư hỏng, ảnh hưởng đến uy tín và doanh thu.

Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số tại các chợ truyền thống cần những giải pháp thực tiễn, sát với nhu cầu và năng lực của tiểu thương. Trọng tâm là giúp họ vượt qua rào cản về công nghệ, hạ tầng và thói quen, từ đó từng bước đưa chợ truyền thống hòa vào dòng chảy thương mại điện tử hiện đại. Tổ chức các chương trình tập huấn kỹ năng số, tập trung vào nhu cầu thực tế của tiểu thương như cách chụp ảnh sản phẩm, livestream bán hàng, đăng bài, trả lời khách hàng hay sử dụng nền tảng số để quản lý đơn hàng. Tại TP.HCM, chương trình “Tiểu thương chợ số” triển khai năm 2024 đã cho thấy hiệu quả rõ rệt khi đào tạo được hơn 3.000 người, trong đó có nhiều phụ nữ lớn tuổi vốn ngại thay đổi, giúp họ tự tin hơn khi bán hàng qua mạng. Ngoài việc hướng dẫn trực tiếp, chương trình còn hỗ trợ tiểu thương làm video quảng bá sản phẩm, mở gian hàng trên các sàn thương mại điện tử, từng bước tạo dựng sự hiện diện trên không gian số. Song song đó, cần có chính sách hỗ trợ cụ thể về thiết bị và hạ tầng. Nhiều tiểu thương, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa, không có đủ điều kiện sở hữu điện thoại thông minh hay kết nối internet ổn định. Các địa phương có thể triển khai chương trình hỗ trợ gói cước data miễn phí trong 6 tháng đầu để khuyến khích tiểu thương thử nghiệm bán hàng online. Đồng thời, việc trang bị thiết bị đầu cuối cho hộ nghèo, người yếu thế sẽ tạo điều kiện bình đẳng hơn trong tiếp cận cơ hội chuyển đổi số. Để hoạt động thương mại điện tử tại chợ truyền thống vận hành hiệu quả, cần xây dựng chuỗi cung ứng hàng hóa đồng bộ thông qua sự liên kết giữa chợ đầu mối, sàn thương mại điện tử và các đơn vị vận chuyển. Việc áp dụng mô hình “Điểm giao nhận tại chợ” giúp tiểu thương thuận tiện hơn trong khâu giao hàng, tiết kiệm chi phí và thời gian. Bên cạnh đó, chuẩn hóa quy trình đóng gói, bảo quản, vận chuyển hàng tươi sống cũng cần được phổ biến để tiểu thương không còn bỡ ngỡ, giảm tỉ lệ hàng hư hỏng và nâng cao trải nghiệm của người mua. Những giải pháp này không chỉ hỗ trợ tiểu thương bắt nhịp với xu hướng số hóa, mà còn góp phần giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống của chợ Việt trong kỷ nguyên số.

Đưa chợ truyền thống lên môi trường số không đơn thuần là sự thay đổi phương thức kinh doanh, mà còn là bước tiến mạnh mẽ trong hành trình trao quyền và cơ hội phát triển cho hàng triệu người lao động phổ thông. Trong đó, phụ nữ, người lớn tuổi vốn ít có điều kiện tiếp cận công nghệ sẽ được mở rộng cánh cửa đến với thị trường hiện đại, từng bước làm quen và làm chủ công cụ số. Muốn quá trình chuyển đổi này trở nên bền vững và toàn diện, điều cốt lõi là không được để ai bị bỏ lại phía sau. Những tiểu thương vốn gắn bó với sạp hàng, quầy chợ nhiều năm nay chính là “trái tim” giữ nhịp mạch của các khu chợ quê, chợ phố. Việc nâng bước họ đi cùng thời đại không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là cách để bảo tồn giá trị văn hóa của một không gian giao thương lâu đời, đưa tinh thần “chợ Việt” vào thế giới số một cách chân thực và sống động. Khi chợ truyền thống “lên mạng”, không gian số sẽ không còn là một thế giới xa lạ, mà sẽ trở nên bình dị, gần gũi và mang hơi thở đời sống thường nhật. Đó là khi chuyển đổi số thực sự chạm đến từng góc nhỏ trong đời sống, thấm vào từng sạp hàng, và lan tỏa từ tấm lòng của những người bán hàng mộc mạc nhất.

ThS Phương Huyền Châu