Tại Hội thảo góp ý dự thảo Chiến lược quốc gia phát triển đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức mới đây, Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên Trần Quốc Cường cho biết quá trình xây dựng Chiến lược đã được khởi động từ năm 2020.
Đến nay, nội dung dự thảo Chiến lược đã được cập nhật để phản ánh tinh thần các nghị quyết lớn được ban hành trong giai đoạn 2023–2025, như Nghị quyết số 45-NQ/TW, Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 66-NQ/TW, Nghị quyết 107/NQ-CP và những định hướng mới trong dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo.
Dự thảo Chiến lược xác định bốn định hướng xuyên suốt: trí thức là lực lượng đặc biệt quan trọng cho sự phát triển đất nước; phát triển đội ngũ trí thức là nhiệm vụ chiến lược lâu dài; ưu tiên xây dựng đội ngũ trí thức cấp chiến lược; đảm bảo môi trường học thuật tự do, dân chủ trong nghiên cứu, sáng tạo.
Một trong những điểm đổi mới quan trọng của Dự thảo lần này là tư duy phát triển trí thức không chỉ ở khía cạnh quản lý hành chính, mà chuyển sang mô hình “quản trị phát triển” theo năng lực, hiệu quả và định hướng chiến lược quốc gia.
Đội ngũ trí thức được định vị là “lực lượng sản xuất đặc biệt”, có mặt trên mọi lĩnh vực, từ khoa học, giáo dục, văn hóa, chính sách công, kinh tế số, đổi mới sáng tạo đến an ninh quốc phòng và giữ vai trò then chốt trong kiến tạo quốc gia phát triển.
Dự thảo cũng mở rộng khái niệm về trí thức, không chỉ chú trọng số lượng hay trình độ, mà còn đề cao hiệu quả đóng góp, khả năng thích ứng với yêu cầu phát triển mới. Mục tiêu là xây dựng một hệ sinh thái phát triển trí thức toàn diện, tích hợp chính sách giữa các ngành, đồng thời kết nối mạng lưới trí thức trong và ngoài nước.
Bên cạnh các nhóm giải pháp chung như cải tiến chính sách đãi ngộ, nâng cao chất lượng đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng dữ liệu quốc gia và tôn vinh trí thức, dự thảo Chiến lược cũng đề xuất các giải pháp riêng cho từng lĩnh vực. Ví dụ, trong khoa học, công nghệ là xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh và thúc đẩy liên kết viện – trường – doanh nghiệp. Trong y tế và giáo dục là phát triển đại học nghiên cứu và bệnh viện trọng điểm, đẩy mạnh đào tạo STEM. Với lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật là đầu tư sáng tác, bảo vệ quyền tác giả và hỗ trợ nghệ nhân dân tộc thiểu số.
Các nhóm trí thức khác như trí thức trong doanh nghiệp, lực lượng vũ trang, nhà hoạch định chính sách, trí thức trong hội nghề nghiệp hay người Việt Nam ở nước ngoài cũng được đề cập với các chính sách riêng, theo hướng cụ thể, thiết thực và hội nhập.
GS.TSKH. Đặng Vũ Minh, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), cho rằng cần tận dụng tốt hơn nguồn nhân lực được đào tạo ở nước ngoài, giao việc đúng chuyên môn để khai thác tối đa năng lực, đồng thời mở rộng quyền tự chủ cho các viện, trường và tạo điều kiện để các nhà khoa học lớn tuổi tiếp tục cống hiến.
PGS.TS. Lê Minh Thông, nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội, đề xuất làm rõ hơn khái niệm “trí thức”, tách biệt với “trí thức tinh hoa”, để từ đó xây dựng chính sách phù hợp. Ông cũng lưu ý về năng lực vận hành trong môi trường số, điều kiện không thể thiếu trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
Ông Trần Văn Tùng, nguyên Thứ trưởng Bộ khoa học và Công nghệ, đề nghị cần cụ thể hóa năng lực hội nhập và làm việc quốc tế của đội ngũ trí thức theo từng ngành, từng lĩnh vực, từ đó đặt ra các chỉ tiêu rõ ràng, khả thi. Đồng thời, cần mở rộng cơ chế tự chủ cho các tổ chức khoa học và công nghệ, cả công lập và ngoài công lập, nhằm tăng tính linh hoạt và khả năng thích ứng với bối cảnh mới.
Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung trao đổi, thảo luận, góp ý về vai trò, sứ mệnh và định vị của đội ngũ trí thức trong thời kỳ phát triển mới; định hướng chính sách và giải pháp đột phá phát triển đội ngũ trí thức; phân công tổ chức thực hiện và cơ chế phối hợp liên ngành; cơ chế huy động và sử dụng nguồn lực cho phát triển trí thức… nhằm hoàn thiện dự thảo Chiến lược quốc gia phát triển đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Kết luận hội thảo, ông Trần Quốc Cường ghi nhận những góp ý sâu sắc và thiết thực của các đại biểu. Ông cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tiếp thu đầy đủ để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Chiến lược theo hướng toàn diện, khả thi và gắn với mục tiêu phát triển nhanh, bền vững.
“Chiến lược phát triển đội ngũ trí thức không chỉ là đầu tư cho nguồn nhân lực chất lượng cao, mà còn là đầu tư cho tương lai, nhằm khẳng định vị thế của Việt Nam trong kỷ nguyên tri thức và hội nhập toàn cầu”, ông Trần Quốc Cường nhấn mạnh.
