Mặc dù mỗi giai đoạn lịch sử có thể có những yêu cầu khác nhau để phù hợp với các mục tiêu phát triển, nhưng trong suốt tiến trình phát triển đất nước, văn hoá luôn giữ vai trò là nền tảng tinh thần; vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội. Trước yêu cầu mới của thời kỳ hội nhập, của chuyển đổi số và toàn cầu hóa, chấn hưng văn hoá là một trong những nhiệm vụ mang tính chiến lược. Trong tiến trình ấy, báo chí nói chung, với tư cách là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng – văn hoá, có vai trò vô cùng quan trọng. Không đơn thuần chỉ là một kênh thông tin, mà báo chí còn được xem là “người kiến tạo và gìn giữ” các giá trị văn hoá. Điều đó được thể hiện ở các mặt cụ thể như: Báo chí giúp lan toả giá trị tích cực, nhân văn, tiến bộ; Đấu tranh với các biểu hiện lệch chuẩn, phản văn hoá; Tôn vinh và làm mới giá trị văn hoá truyền thống bằng lăng kính hiện đại; Kết nối giữa văn hoá và khoa học, giữa di sản và đổi mới. Chính vì vậy, khác với nhiều thành tố văn hoá khác, báo chí được xem là hiện tượng văn hoá đặc thù; nó vừa là kết quả của văn hoá, vừa có tác động qua lại, kìm hãm hoặc thúc đẩy các hiện tượng văn hoá nói chung.
V Concert – Rạng rỡ Việt Nam vừa diễn ra được đầu tư bài bản từ ý tưởng nội dung đến kỹ thuật dàn dựng, tạo ra trải nghiệm thưởng thức đẳng cấp dành cho khán giả
Ở đây, mối quan hệ giữa báo chí và văn hoá có tác động qua lại lẫn nhau. Nghĩa là báo chí chịu tác động của văn hoá, và ngược lại báo chí cũng tác động trở lại đối với văn hoá. Trong trường hợp Báo chí chịu tác động của văn hoá thì thường được thể hiện ở những khía cạnh như: Văn hoá là chất liệu cho tác phẩm báo chí; Văn hoá là môi trường diễn ra hoạt động báo chí; Văn hoá là nhân tố kiến tạo bản sắc của cơ quan báo chí, giúp nhà báo tuân thủ đạo đức và pháp luật. Còn khi báo chí tác động trở lại đối với văn hoá thì thể hiện ở các khía cạnh như: Báo chí sáng tạo văn hoá; Báo chí góp phần quảng bá văn hóa; Báo chí thẩm định giá trị văn hoá; Báo chí góp phần nâng cao tri thức văn hoá cho đại chúng…
Trở lại với nội dung chính về vai trò của hệ thống báo chí LHH Việt Nam trong công cuộc chấn hưng văn hoá: Như chúng ta đã biết, Hệ thống báo chí thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), với đặc thù gắn liền với tri thức, khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo, có vị trí quan trọng trong công cuộc chấn hưng và phát triển văn hoá Việt Nam hiện đại. Hệ thống đó bao gồm các cơ quan báo in, báo điện tử, tạp chí chuyên ngành khoa học – công nghệ, với đội ngũ phóng viên, biên tập viên là các nhà báo trí thức, nhiều người có trình độ chuyên môn cao. Chính vì vậy, hệ thống báo chí VUSTA có những lợi thế nhất định, như: Báo chí trong hệ thống gắn bó sâu sắc với lực lượng trí thức khoa học – công nghệ, vốn là rường cột của công cuộc phát triển đất nước; Các nhà báo, phóng viên, biên tập viên có tính chuyên sâu về các lĩnh vực kỹ thuật, đổi mới sáng tạo, có khả năng cung cấp thông tin chính xác, chuyên sâu, giúp công chúng hiểu đúng, hiểu đủ về các vấn đề phức tạp của thời đại; Đồng thời có tính phản biện khoa học và định hướng xã hội cao, phù hợp với yêu cầu “xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh” mà Đảng và Nhà nước đề ra…
Có thể nói trong những năm qua, báo chí thuộc VUSTA đã có những đóng góp nhất định đối với việc chấn hưng văn hoá và điều đó được thể hiện ở những mặt cụ thể sau:
– Tổ chức các chuyên trang, chuyên mục về văn hoá – giáo dục – khoa học trên nền tảng số và báo in.
– Phản ánh các vấn đề văn hoá mang tính khoa học, khách quan, xây dựng (tránh giật gân, câu view).
– Tôn vinh các nhà khoa học, trí thức, nghệ nhân, nhà văn hoá dân gian, qua đó khơi gợi lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc.
– Chủ động đấu tranh với thông tin giả, lệch chuẩn trên mạng xã hội, góp phần bảo vệ không gian văn hoá số lành mạnh.
– Kết hợp truyền thông văn hoá với khoa học giáo dục, góp phần nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân cách, thúc đẩy sáng tạo.
Tuy nhiên, chấn hưng văn hoá không thể chỉ dựa vào một ngành hay một lực lượng nhất định nào đó, mà đây là sự nghiệp của toàn dân tộc, trong đó báo chí nói chung và báo chí khoa học thuộc VUSTA nói riêng, đã và cần tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong, tầm trí tuệ và tính trách nhiệm của mình thông qua những nội dung cụ thể sau đây:
1- Báo chí khoa học thuộc VUSTA đóng vai trò cầu nối giữa giới trí thức khoa học và cộng đồng, góp phần đưa tri thức khoa học – công nghệ đến gần hơn với đời sống người dân. Mặt khác, thông qua việc phổ biến kiến thức một cách dễ hiểu, phù hợp, báo chí khoa học giúp nâng cao dân trí, thúc đẩy tư duy phản biện và ý thức đổi mới sáng tạo trong xã hội – đây cũng là những yếu tố cốt lõi trong quá trình chấn hưng văn hoá dân tộc.
2- Báo chí khoa học đóng vai trò hình thành thói quen tìm hiểu, khám phá và tiếp cận tri thức chuẩn mực, có cơ sở, dựa trên lý trí và sự thật – từ đó xây dựng nền tảng văn hoá lý tính, chống lại các biểu hiện mê tín dị đoan, phản khoa học. Bên cạnh đó, bằng việc lan toả các giá trị nhân văn và tiến bộ của khoa học, báo chí thuộc VUSTA góp phần xây dựng một nền văn hoá đọc, học tập suốt đời – điều cốt lõi để phát triển xã hội tri thức.
3- Trong bối cảnh phát triển đất nước và hội nhập quốc tế, báo chí khoa học góp phần xây dựng định hướng phát triển bền vững, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trên nền tảng khoa học và tiến bộ.
4- Báo chí khoa học góp phần định hình cách tiếp cận các giá trị truyền thống dưới ánh sáng của khoa học và lý luận hiện đại, từ đó làm mới các giá trị văn hoá dân tộc một cách phù hợp với thời đại.
5- Thông qua các nội dung đề cao tư duy khoa học, tinh thần trách nhiệm xã hội, đạo đức nghề nghiệp và ý thức công dân, báo chí khoa học thuộc VUSTA góp phần xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện – một trong những mục tiêu trọng tâm của chấn hưng văn hoá dân tộc.
Hoàng Thùy Linh mang đến với “V Concert” nhiều ca khúc đình đám như “Kẻ cắp gặp bà già”, “Để Mị nói cho mà nghe”, “Bo Xì Bo”, “See tình”
Việt Nam hội nhập là một cơ quan báo chí của tổ chức khoa học công nghệ trong hệ thống VUSTA, đó là Viện Chính sách, Pháp luật và Quản lý. Tạp chí đi vào hoạt động đến nay được 8 năm, với gần 400 số tạp chí in đã xuất bản cùng tạp chí điện tử cập nhật 24/7. Là một tạp chí khoa học ứng dụng, không chỉ làm tốt vai trò tuyên truyền phổ biến kiến thức, Việt Nam hội nhập còn gắn với đời sống xã hội, chú trọng vào việc soi chiếu kết quả nghiên cứu vào thực tiễn… Trong quá trình đó cũng như trong mỗi số tạp chí được thực hiện, chúng tôi luôn coi trọng yếu tố văn hoá; coi đây là một tiêu chí góp phần nâng cao giá trị của tạp chí, cũng như nâng tầm giá trị văn hoá cho bạn đọc và cho chính cán bộ phóng viên của mình.
Nội dung của tạp chí thể hiện những quan điểm, chính sách, pháp luật phù hợp với truyền thống văn hoá, đạo lý và bản sắc dân tộc; góp phần hình thành tư duy pháp quyền, quản lý nhà nước văn minh, và ý thức tôn trọng pháp luật trong cộng đồng. Trong nội dung của tạp chí có những bài viết phân tích, đề xuất chính sách hoặc giải pháp quản lý vừa phù hợp với yêu cầu phát triển, vừa không làm mất đi các giá trị cốt lõi của văn hoá dân tộc…
Có thể kể tới rất nhiều bài viết, bài nghiên cứu về nội dung bảo tồn giá trị và chấn hưng văn hoá đã được đăng trên các số của tạp chí Việt Nam Hội nhập trong những năm qua, như: Độc đáo văn hoá Chăm Pa ở Ninh Thuận (số 265); Khởi nguồn của văn hoá kinh doanh (số 270); Nâng cao hiệu quả quảng bá, giới thiệu đất nước, con người và văn hoá Việt Nam ra với thế giới (số 274); Di sản văn hoá Bắc Kạn – Bảo tồn và lan toả (số 299); Phát triển văn hoá trong bối cảnh CMCN 4.0 (số 300); Một số giải pháp nâng cao văn hoá công vụ hiện nay (số348); Bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống trong các Lễ hội ở nước ta hiện nay – Thực trạng và giải pháp (số 357); Phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá… (số 313); Bảo tồn và phát triển di sản văn hoá trong phát triển và hội nhập (số 364) .v.v…
Cũng với tinh thần ấy, hàng năm tạp chí Việt Nam hội nhập còn thực hiện các số khoa học Chuyên đề gắn với văn hoá. Mới đây nhất, trong tháng 7/2025, Việt Nam hội nhập đã thực hiện số chuyên đề DI SẢN VĂN HOÁ VIỆT NAM hoàn toàn mang nội dung về giá trị văn hoá các di sản, nhân kỷ niệm 20 năm Ngày Di sản văn hoá Việt Nam (2005 – 2025). Chính những yếu tố văn hoá trong hoạt động báo chí như vậy đã góp phần vào công cuộc chấn hưng văn hoá.
Qua đó có thể thấy, tính văn hoá trong một tạp chí khoa học gắn với chính sách, pháp luật và khoa học quản lý như tạp chí Việt Nam hội nhập không chỉ nằm ở nội dung, mà còn ở cách thể hiện, tư tưởng hướng dẫn và vai trò xã hội của nó. Đó là sự kết hợp giữa trí tuệ – đạo đức – bản sắc dân tộc – tinh thần thời đại.
Từ góc độ chung, thông qua tham khảo ý kiến từ các nhà khoa học, có thể nêu một số đề xuất và giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của hệ thống báo chí VUSTA trong công cuộc chấn hưng văn hoá:
Thứ nhất, cần thiết xác định rõ hơn vai trò “báo chí khoa học vì sự phát triển văn hoá” trong chiến lược phát triển báo chí quốc gia. Có như vậy mới tạo thêm điều kiện và cơ chế để hệ thống báo chí của VUSTA đóng góp có chất lượng và hiệu quả vào công cuộc chấn hưng văn hoá.
Thứ hai, nghiên cứu để có những giải pháp cụ thể đầu tư nguồn lực cho các cơ quan báo chí của Liên hiệp Hội về hạ tầng công nghệ, đào tạo nhân lực, đặc biệt là chuyển đổi số và kỹ năng truyền thông văn hoá.
Thứ ba, kết nối sâu rộng giữa các cơ quan báo chí VUSTA với các nhà khoa học, chuyên gia văn hoá, để nâng cao tính phản biện và chiều sâu chuyên môn của các sản phẩm báo chí.
Thứ tư, có các giải pháp thúc đẩy hợp tác truyền thông giữa báo chí VUSTA với hệ thống báo chí văn hoá – xã hội khác, nhằm tạo sự cộng hưởng trong các chiến dịch truyền thông lớn.
Thứ năm, cần thiết tổ chức các giải thưởng báo chí chuyên đề về “Khoa học – Văn hoá – Giáo dục” nhằm khích lệ đội ngũ phóng viên sáng tạo các tác phẩm chất lượng cao gắn khoa học với văn hoá.
Có như vậy, cùng với truyền thống gắn bó với trí thức khoa học, với bản lĩnh và tinh thần đổi mới, hệ thống báo chí VUSTA sẽ tiếp tục đóng góp hiệu quả hơn vào sự nghiệp “Chấn hưng văn hoá – chấn hưng dân tộc”, đúng như tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng coi việc chấn hưng văn hoá là một trong ba đột phá chiến lược, nhằm khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam trong hành trình phát triển của đất nước.
Luật gia, Nhà báo Đặng Đình Chấn
Phó Viện trưởng Viện Chính sách, Pháp luật và Quản lý
